ମାଳା

ଶ୍ରୀମତୀ ଦେବହୂତି ଦେଇ

ମୁଖବନ୍ଧ

ଶ୍ରୀମତୀ ଦେବହୁତି ଦେଇଙ୍କ ‘ମାଳା’ର ପାଣ୍ଡୁଲିପି ମୁଁ ପଢ଼ିଛି । ସେଥିରେ କେତେଗୁଡ଼ିଏ କ୍ଷୁଦ୍ର କ୍ଷୁଦ୍ର କବିତା ଅଛି । ତହିଁ ମଧ୍ୟରୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଗଳ୍ପ କବିତା ଓ ଆଉ କେତେ ଗୋଟି କେବଳ ଭାବାତ୍ମକ କବିତା ଅଟେ । ଏଗୁଡ଼ିକ ଲେଖିକାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ଲେଖା ପରି ଅବଶ୍ୟ ଜଣାପଡ଼ୁଛି; କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କ ପ୍ରାଣରେ ଯେ କବିଭାବ ନିହିତ ଅଛି, ତାହା ସେ ପ୍ରାୟ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଦ୍ୟରେ ଦେଖାଇଛନ୍ତି । ଲେଖାରୁ ମନେହୁଏ ଯେ, ସେ ଯାହା ହୃଦୟରେ ଅନୁଭବ କରିଛନ୍ତି, ସରଳ ଭାବରେ ତାହା ବ୍ୟକ୍ତ କରିଯାଇଛନ୍ତି । ଭାଷାରେ ହୃଦୟର ଭାବର ବିକାଶହିଁ କବିତା । ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ବିଷୟ ନେଇ ଲେଖିକାଙ୍କ ହୃଦୟରେ ନାନା କୋମଳ ମଧୁର ଭାବ ଜାତ ହୋଇଅଛି । ସେ ଗୁଡ଼ିକ ସେ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ଚିତ୍ରିତ କରିଛନ୍ତି । ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ପ୍ରକୃତ ଭାବବହୁଳ କବିତାର ବିଶେଷ ଅଭାବ । ଏ ଶ୍ରେଣୀର ପଦ୍ୟମାନ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇ ତାହାର କଳେବର ବୃଦ୍ଧି କରିବାଦ୍ୱାରା ସାହିତ୍ୟସୌଧ ଯେ ପୂର୍ଣ୍ଣତ୍ୱ ଓ ସୌଷ୍ଠବ ଲାଭ କରିବ, ସେଥିରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ । ଲେଖିକାଙ୍କର ଏହି ‘ମାଳା’ର ଫୁଲଗୁଡ଼ିକ ସାହିତ୍ୟ-ଜଗତରେ ବହୁକାଳ ସଜ ହୋଇ ରହିବ ବୋଲି ଆଶା କରାଯାଏ । ପୁରୁଷପ୍ରାଣ ଅପେକ୍ଷା ନାରୀପ୍ରାଣରେ କବିଭାବ ବିଶେଷ ମାତ୍ରାରେ ଯେ ନିହିତ ଅଛି, ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ, ମାତ୍ର ତାହା ନ ଫୁଟି ଲୁଚି ରହୁଛି । ନାରୀମାନେ କବିତା ଲେଖି ଚର୍ଚ୍ଚା କଲେ ସାହିତ୍ୟରେ କବିତାର ଉତ୍କର୍ଷ ବଢ଼ିବା ନିଶ୍ଚିତ ।

ଗୋଦାବରୀଶ ମିଶ୍ର

୩୦ । ୬ । ୩୧

•••

ପଦେ କଥା

ଏହାମଧ୍ୟରୁ କେତେକ ପଦ୍ୟ ‘ଉତ୍କଳ-ସାହିତ୍ୟ’ ଓ ‘ସହକାର’ରେ ଏଥି ପୂର୍ବେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା, ଅନ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଅପ୍ରକାଶିତ ରହିଥିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ କେତେକ ବନ୍ଧୁଙ୍କ ସାତିଶୟ ଅନୁରୋଧରେ ଏଗୁଡ଼ିକ ପୁସ୍ତକାକାରରେ ପ୍ରକାଶ କରିବାକୁ ପ୍ରୟାସିନୀ ହେଲି ।

ଲେଖିକା

•••

ଉତ୍ସର୍ଗ ପତ୍ର

ଯା ଲାଗି ଜାଗିଲା ପ୍ରେରଣା ପରାଣେ

ତାଙ୍କରି ଗଳେ

ଶୋଭା ଏହି ମାଳା ସିକ୍ତ ଯାହା ପୂତ–

ଶରଧା-ଜଳେ ।

ଲେଖିକା

•••

ସୂଚୀପତ୍ର

•••

ଅତୀତର ସ୍ୱପ୍ନ

ଚାଲ ଗୋ ଅଶୋକା ଚାଲ ଗୋ ବଉଳ

ଝଟ ଝଟ ପାଦ ଚାଳି

ଖରା ମାରିଲାଣି ବଡ଼ ତାପନରେ

ତାତିଲାଣି ନଈବାଲି ।

ଚାଲ ଗୋ ସକଳେ ନଈ ପାରି ହୋଇ

ଧରତବା ସଡକ ବାଟ

ଦେଖିବାକୁ ବାପ ଭାଇଙ୍କର ମୁଖ

ହେଉଛି ମନ ଉଚ୍ଚାଟ ।

ବଡ଼ ଧର୍ମଶୀଳ ଆମରି ରଜା ଲୋ

ତୋଳାଉଛନ୍ତି ଦେଉଳ

ଆଜ୍ଞା ଦେଇଛନ୍ତି ହେବ ଏମନ୍ତ ଲୋ

‘‘ଛୁଇଁବ ସରବ ପୁର ।

ନାହିଁ କେଉଁଠାରେ ନ ହୋଇବ କାହିଁ

ଏସନ ଦେଉଳ ଆଉ

ଶୋଭା ସମ୍ପଦରେ ଅତୁଳ ମଞ୍ଚେ ଲୋ

ଯେତେ ପଛେ ଧନ ଯାଉ ।

ଚିତ୍ର ବିଚିତ୍ରରେ ଗଢ଼ା ହୋଇଥିବ

ଦେଖିଲେ ପୂରିବ ଆଖି

ଆଖି ପଡ଼ିଯିବ ଯେଉଁ ଥାନରେ ଲୋ

ମନ ରହିଥିବ ଲାଖି ।’’

କେତେ ଫୁଲ ଫଳ ଗଛପତ୍ର ସବୁ

ସତେ କି ଜୀଇଲା ପରି

ଖୋଳା ହେଉଅଛି ସେହି ଦେଉଳେ ଗୋ

ନାହିଁ ତାକୁ କେହି ସରି ।

କେତେ ହାତୀ ଘୋଡ଼ା ସଇନ ସାମନ୍ତ

କେତେ ସ୍ୱର୍ଗ ଅପସରା

କଟା ହେଉଛି ସେ ପଥର ଦେହରେ

କାଗଜେ ଲେଖିଲା ପରା !

ଚିତ୍ରମୟ ସବୁ ଖାଲି ଜାଗା ତହିଁ

ରଖିବାକୁ ଖୁଦଟିଏ

ନ ରହୁଛି ସେହି ଅପୂର୍ବ ଅଦୃଷ୍ଟ

ଦେଉଳେ କାହିଁ ଟିକିଏ ।

ଚନ୍ଦ୍ରମା ପାଶରେ ସୁନ୍ଦର ଦିଶନ୍ତି

ଯେମନ୍ତ ନକ୍ଷତ୍ରମାନ

ତା ପାଶେ ତେମନ୍ତ ହୋଇବ ଦେଉଳ

ଆଉ କେତେ ସାନ ସାନ ।

ଗଢ଼ିବାକୁ ସେଇ ଦେଉଳମାନ ଗୋ

ରାଜାଙ୍କ ହକରା ପାଇ

ଧାଇଁ ଯାଇଛନ୍ତି ବହୁଦୂରରୁ ଗୋ

ଆମ ସ୍ୱାମୀ ବାପ ଭାଇ ।

ରାଇଜଯାକର ବିନ୍ଧାଣୀଏ ଆସି

ହୋଇଛନ୍ତି ତହି ଠୁଳ

ନିଜ ମନ ପ୍ରାଣ ଏକାଠି କରି ଗୋ

ଗଢ଼ନ୍ତି ସେହି ଦେଉଳ ।

ଜଣ ଜଣ କରି ଭାତ ବରତନ

ଖଞ୍ଜି ଦେଇଛନ୍ତି ରାଏ

ସେଥି ଲାଗି ଆଉ ତାଙ୍କ ମନରେ ଲୋ

ଭାବନା କିଛି ନ ଥାଏ ।

ଆମ ମନ ସିନା ନ ଦେଖି ତାଙ୍କୁ ଗୋ

ହେଉଛି ଗୋଳେଇ ଘାଣ୍ଟ

ସିଏ ତ କହନ୍ତି ‘‘ଦେଶ ଲାଗି ଆମେ

ପଥର କରିଛୁ ଛାତି ।

ଯୋଉଁ ପଥରକୁ ଖୋଳୁଛୁ ଆମେ ଗୋ

ତହିଁରେ ବାନ୍ଧିବୁ ମନ

ବିନିମୟେ ତାର ରଚିବୁ ତହିଁରେ

ଆମ ଆଶାର ସ୍ୱପନ ।

ଆମ ଯଉବନ ଜୀବନର ଯେଉଁ

ବାସନା କଳିକାରାଶି

କଳ୍ପନା ଆନନ୍ଦ ତାହାରି ନୀରସ

ଉରସେ ଦେବୁ ବିକାଶି ।

ସଂସାରର ସୁଖ ଅଢ଼େଇ ଦିନ ଗୋ

ନୋହୁଁ ତ ଆମେ ଅମର

କି ମିଳିବ ସେଇ ସୁଖରୁ ଜୀବନ

ନ କରି ମହତତର ?

ସବୁ ତୁଚ୍ଛ କରି ଦେଇଯିବୁଁ ଯାହା

ପାଷାଣ ଉପରେ ଖୋଳି

ଯୁଗେ ଯୁଗେ ସେହୁ ଦେଉଥିବ ଜନେ

ଆମ ମନ କଥା ବୋଲି ।’’

ଏ ବଚନ ଶୁଣି ତାଙ୍କଠୁଁ ସଖି ଲୋ

କେମନ୍ତେ କରିବା ମନା

ପାଳିବାକୁ ତାଙ୍କୁ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଆମେ କି

ଏଡେ ନୀଚ ସ୍ୱାର୍ଥମନା ?

ପାଳନ୍ତୁ ସେ ତାଙ୍କ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ, ସଖିଏ,

ଆମେ ଆମ କାମ ସାରି

ତାଙ୍କରି ଚରଣେ ମନଟି ରଖି ଲୋ

ସୁଖେ ଯିବା ଭବୁଁ ତରି ।

ମାସେ ଦି ମାସକେ ଆସି ଆମେ ଥରେ

ଦେଖୁଥିବା ତାଙ୍କ ମୁଖ

ଦେଇ ଯାଉଥିବା କର୍ତ୍ତବ୍ୟେ ଉତ୍ସାହ

ପୁଣି ଦରଶନ ସୁଖ ।

ଦେଖିବା ଆଖିରେ ଭୁବନେଶ୍ୱର ଗୋ

ଅରଜିବା ବଡ଼ ପୁଣ୍ୟ

ଗାଧୋଇଲେ ଥରେ ସେ ବିନ୍ଦୁସାଗରେ

ଦେହ ହେବ ରୋଗଶୂନ୍ୟ ।

ଜଣାଉଥିବା ଗୋ ପ୍ରଭୁଙ୍କ ପୟରେ

ପ୍ରଣମି ଭକତିଭରେ

ସୁଖ୍ୟାତିରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେଉ ତାଙ୍କ କାମ

ଶେଷ ହେଉ କୁଶଳରେ ।

•••

ସୈନିକର ସ୍ୱଦେଶ-ଭାବନା

କେତେ ନଦନଦୀ ବିଲଗିରି ଡେଇଁ

ଆଜି ଏ ବିଦେଶେ ଆସିଛି ଧାଇଁ

ଅରାତି ସଙ୍ଗତେ ଯୁଝି ପ୍ରାଣପଣେ

ସ୍ୱଦେଶ-ଗୌରବ କିଣିବା ପାଇଁ ।

କି ଘଟିବ କିଛି ବୁଝା ତ ନ ଯାଏ

ସଙ୍ଗେ ଘୂରେ ଅନୁକ୍ଷଣ ମରଣ

ତା କୋଳେ ଆଶ୍ରୟ ଅଥବା ବିଜୟ

ସୁଖେ ସ୍ୱଦେଶକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଗମନ ।

ଦିଶିଯାଏ ଆଜି ଜନ୍ମଭୂମି ଛବି

କୋଳେ ତାର ମୋର କ୍ଷୁଦ୍ର ଗାଆଁଟି

ଜୀବନର ଶତ ସ୍ମୃତିରେ ସେ ଭରା

ମଧୁମୟ ମୋତେ ତାର ନାଆଁଟି ।

ସେ ପଲ୍ଲିଶ୍ୟାମଳ ରସାଳ ନିକୁଞ୍ଜେ

ରାଜେ କ୍ଷୁଦ୍ର କୁଟୀରଟି ମୋହର

ପୁଗ ନାରୀକେଳ କୀଚକ ପଣସ

ଛୟାଦାନେ ତିଳେ ନୋହି କାତର-

ଘେରି ରହିଛନ୍ତି ଚଉପାଶେ ତାର

ଯେସନ ସତର୍କ ପ୍ରହରୀ ପରି

ତପନ ତାପରୁ ଘୋର ବରଷାରୁ

ଝଞ୍ଜା ପ୍ରଭଞ୍ଜନୁଁ ଉଦ୍ଧାର କରି ।

ଖେଳୁଥିବେ ତହିଁ କେତେ ରଙ୍ଗେ ଖେଳ

ସେ କୁଟୀର କୋଳ କରି ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ

ମୋ ବେନି ନୟନ ଆନନ୍ଦ ବର୍ଦ୍ଧନ

ଅତି ସୁକୁମାର ଶିଶୁଯୁଗଳ ।

ଭାଳୁଥିବେ କି ସେ ସରଳ ହୃଦୟେ

ପିତା କିଆଁ କୋଳେ ନ ଘେନେ ଆସି

ଅବୋଧ ଶିଶୁ ଏ ବୁଝିବେ କେମନ୍ତେ

ପିତା ତାଙ୍କ କେତେ ଦୂରେ ପ୍ରବାସୀ ।

ଚାହିଁ ଥିବେ ପଥ ବୃଦ୍ଧ ପିତାମାତା

ପୁତ୍ରର ବଦନ ଦେଖିବା ପାଇଁ

କେତେ ଦିନେ ଆହା, ଏ ଅଧମ ପୁତ୍ର

ସେ ପବିତ୍ର ପଦ ବନ୍ଦିବ ଯାଇ ।

ନାତି ନାତୁଣୀଙ୍କ ଆନନ ନିରେଖି

ଶମୁଥିବେ ମୋର ବିଚ୍ଛେଦ ଲବେ

ତାଙ୍କ ଚପଳତା ଦେଖି କହୁଥିବେ

ତୋ ପିତା ଏମନ୍ତ ଥିଲା ଶୈଶବେ ।

ଜୀବନ ସଙ୍ଗିନୀ ଅର୍ଦ୍ଧାଙ୍ଗିନୀ ମୋର

ଲାଗିଥିବ ଗୁରୁଜନ ସେବାରେ

ଅବସର ବେଳେ ଭାଳୁଥିବ ‘କିଆଁ

ହେଉଛି ବିଳମ୍ବ ଲେଉଟିବାରେ ।’’

ଦେଖୁଥିବେ ସେ ତ କେତେ ଦେଶ ବୁଲି

କିଆଁ ଅଭାଗିନୀ ପଡିବ ମନେ

ତାଙ୍କ ପଦ ବିନା ଅନ୍ୟଗତି ସିନା

ନାହିଁ ଆଉ ଏ ଦୁଃଖିନୀ ଜୀବନେ ।

ରାବୁଥିବ ଯେବେ ଅଙ୍ଗନରେ କାକ

ଧୀର ପଦକ୍ଷେପ ଗୋପନେ ଯାଇ

ଉଦ୍ଦେଗେ ଆଧାର ଦେଇ ଦେଖୁଥିବ

ଶୁଭାଶୁଭ ମୋର ବୁଝିବା ପାଇଁ ।

ଉତ୍ସବ ବ୍ୟସନେ ପଲ୍ଲିରମଣୀଏ

ସଜ ହୋଇ ମାତୁଥିବେ ହରଷେ

ସେ ମୋତେ ସୁମରି ସବୁ ପରିହରି-

ବସୁଥିବ ଗୃହ କୋଣେ ବିରସେ ।

ଗୃହେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ପର୍ବ ପର୍ବାଣିରେ

ମାତା ଢାଳୁଥିବେ ନୟନୁ ନୀର

ଗୋପନେ ପ୍ରେୟସୀ ମଞ୍ଚୁଥିବ ଅଶୁ

ହର୍ଷେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ନୋହୁଥିବ କୁଟୀର ।

ରୋପିଥିଲି ଯେଉଁ ଗୋଲାପ ତରୁଟି

ତା ମୂଳେ ସ୍ୱହସ୍ତେ ସଲିଳ ଢ଼ାଳି

ବଢ଼ାଉଣ ଥିବ ମୋ ଦେଖିବା ଲାଗି

ତାକୁ ପ୍ରିୟା ପୁତ୍ରୁଁ ଅଧିକେ ପାଳି ।

ଥିଲା ତହିଁ ଯେଉଁ ପୋଷା ଶାରିକାଟି

ପିତାମାତା ମୁଖୁଁ ମୋ ନାମ ଶୁଣି

ଅଭ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଛି କହିବାରେ ତାହା

ପୂର୍ବପରି କହୁଥିବ ସେ ପୁଣି ।

ଜନନୀଙ୍କ ବାଣୀ ମଣି ଅତର୍କିତେ

ପ୍ରିୟା ମୋ ଚମକି ଫେରି ଚାହିଁବ

ବିସୋରିଥିବ ଯେ ମୋତେ, ତାହା ଶୁଣି

ସ୍ତୁତିପଥେ ଉଦେ କରାଉଥିବ ।

ବିଦାୟ କାଳର ହର୍ଷ ବିଷାଦର

ଛବି ମୋ ହୃଦୟେ ରହିଛି ଲାଖି

ଦେଶ ଲାଗି ହର୍ଷେ ମେଲାଣି ଦେବାର

ବିରହାଶ୍ରୁଭରା ସକଳ ଆଖି ।

କଳ୍ପନାରେ ମନ ଗମେ ଯେହ୍ନେ ସେହି

ଶକ୍ତିଦଣ୍ଡେ ଯେବେ ଅଙ୍ଗ ଲଭନ୍ତା

ନିମିଷକେ ଯାଇ ଦେଖିଣ ଆସନ୍ତି

ବେନି ପକ୍ଷ ହୃଦଭାର ଶମନ୍ତା ।

ସକଳେ ଏକତ୍ରେ ବସି ଯେତେବେଳେ

ମୋ କଥା ସୁମରୁଥାଆନ୍ତେ ମନେ

ମଳନ୍ତି ଯାଇ ମୁଁ ସେ ସ୍ଥାନେ, ସେକାଳ

ଆନନ୍ଦ ନୁହନ୍ତା କହି ବଚନେ ।

ସେ ପଲ୍ଲି ମୋହନ ସେହି ବିଲବଣ

ଅଛି ଯହିଁ ବାଲ୍ୟ କୈଶାର ସ୍ମୃତି

ଜୀବନର ନାନା ସୁଖଦୁଃଖ କଥା

ଆପଣା ଅଙ୍ଗେ ଯେ ରଖିଛି ଗୁନ୍ଥି ।

ସେହି ନଦୀ ସର ଶୋଭାର ଆକର

ବିରାଜୁଥିବ ସେ ଏବେ ତେମନ୍ତେ

ଏ ବିଦେଶୁଁ ଫେରି ସୁଷମା ତାହାର

ଦେଖିବି କି ଆଉ ନୟନେ ସତେ !

ଜନ୍ମଭୂମି ଛାଡି ଆସିଲା ଦିନରୁ

କେତେ ଦେଶ ଗାଆଁ ଆସିଛି ବୁଲି

ଯେତେ ଯାହା ଶୋଭା ପଡ଼ିଲା ନୟନେ

କେହି ତା ସଙ୍ଗତେ ନୋହିଲା ତୁଳି ।

ମୋ ଜନମ ଭୂମି ମୋ ବେନି ନୟନେ

ସ୍ୱରଗରୁ ବଳି ଦିଶେ ସୁନ୍ଦର

ଭାଳୁଛି ମୁଁ ତାକୁ ନିଶି ଦିବସ ସେ

ଅଭାବ କି ମଣୁଥିବ ମୋହର ।

•••

ଶାରିଟିଏ

ଶାରିଟିଏ ଥିଲା କାନନ ଗହଳ-

ତରୁ ଘନପର୍ଣ୍ଣୋତ୍ସଙ୍ଗେ

ନୀଡ଼ି ନିରିମାଇ ମନ ସୁଖେ ତହିଁ

କାଟୁଥିଲା ଦିନ ରଙ୍ଗେ ।

ପୂରି ରହିଥିଲା ସେ ବନେ ଉତ୍ତମ

ସୁସ୍ୱାସୁ ସୁପକ୍ୱ ଫଳ

କଳକଳ ନାଦେ ବହି ଯାଉଥିଲା

ତଟିନୀର ସ୍ନିଗ୍ଧ ଜଳ ।

ଭୁଞ୍ଜି ପିଇ ତାହା ଛାୟା ସଶୀତଳ

ସେ କାନନେ ନିରନ୍ତର

ଉଡି ବୁଲୁଥିଲା ଚିନ୍ତି ହୃଦୟରେ

ବିଭୁ ନାମ ପାପହର ।

ପଡ଼ୁ ନ ଥିଲା ସେ ବନେ କେବେ ହେଲେ

ବନେଚରଙ୍କର ଛାଇ

ପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ୱାଧୀନତା ଛଡ଼ା ଶଙ୍କା ସ୍ଥାନ

ତା ହୃଦେ ନ ଥିଲା ପାଇ ।

କିଛିଦିନ ଅନ୍ତେ ସଙ୍ଗିଟିଏ ତାର

ମିଳିଗଲା କାହୁଁ ଆସି

ହୃଦ ବିନିମୟ କଲେ ସେ ବେନିଏ

ଆନନ୍ଦ ସାଗରେ ଭାସି ।

ବେନିଙ୍କ ହୃଦୟ ହେଲା ସମତୁଳ

ନ ରହିଲା କିଛି ଭେଦ

ତେଣୁ ସେ ବେନିଏ ଲୋଡିଲେ ସର୍ବଦା

ବେନିଙ୍କର ଅବିଚ୍ଛେଦ ।

ନିଦାଘ ବାସର- ଯୌବନେ ବେନିଏ

ବସି ଶାଖି-ଶାଖା ପରେ

ଗାଉଥିଲେ ନିଜ ହୃଦୟର ଗାଥା

କଳ ପ୍ରେମ ଆଳାପରେ ।

ମଣ୍ଡୁଥିଲା ଯେବେ ଶରଦୀୟା ଉଷା

ସେ ମୋହନ ବନଭୂମି

ଯାଉଥିଲା ନବ ଅରୁଣ କିରଣ

ତରୁଲତା ଶିର ଚୁମି ।

କାଶତଣ୍ଡି ସୋମ ଶେଫାଳୀ କୁସୁମ

ବାସ ସମୀର ଚୋରାଇ

ବହି ମନ୍ଦ ମନ୍ଦ ସାରା ବନସ୍ଥଳୀ

ଦେଉଥିଲା ମହକାଇ ।

ଏକାଳେ ବେନିଏ ନିଦ୍ରା ତେଜି ବେଗେ

ନୀଡ଼ ତେଜି ଏକ ସଙ୍ଗେ

କଳବର କରି ଖଣ୍ଡିଉଡ଼ା ଶୂନ୍ୟେ

ଦେଉଥିଲେ ନାନାରଙ୍ଗେ ।

ତା ପରେ ବେନିଏ ମିଶି ଯାଉଥିଲେ

ଗଗନର ନୀଳ ବକ୍ଷେ

ଧାଉଁଥିଲେ ଅବା ଅରୁଣ ଗୋଲକ

ଧରି ଆଣିବାକୁ ନଖେ !

ମନେ ଅଛି କିବା ଭୁଲି ଯାଇଛନ୍ତି

ଉଡିବା ବିଦ୍ୟା ତାଙ୍କର

ପରଖିବା ପାଇଁ ନିଦ୍ରାନାଶ ସଙ୍ଗେ

ଉଡ଼ୁଥିଲେ କି ସତ୍ୱର ?

ପଡ଼ୁଥିଲା ଯେବେ ଅବିରାମ ଭାବେ

ମୂଷଳ ଧାରେ ବରଷା

ଖୋଜି ନେଉଥିଲେ ତରତରେ ଦୁହେଁ

ତକ୍ଷଣେ ଆପଣା ବସା ।

ନୀଡ଼ ମଧ୍ୟେ ପଶି ଉଷୁମରେ ବସି

ଦେଖୁଥିଲେ ଅପଲକେ

ନବ ବରଷାର ଉଦ୍ଦାମ ବିଳାସ

ତୃଷିତା ଧରଣୀ ବକ୍ଷେ ।

ଏମନ୍ତ ସୁଖରେ ଦାରୁଣ ଦଇବ

ଭଗାରି ହୋଇ ତାଙ୍କର

ଦେଲା ଅତିଦୁଃଖ ଥିଲା ଯାହା ତାଙ୍କ

ସ୍ୱପନର ଅଗୋଚର ।

ଏକା ହୋଇ ଦିନେ ଉଡ଼ି ଯାଇଥିଲା

ଦୂର ବନସ୍ତକୁ ଶାରି,

ବ୍ୟାଧ ବିତଂସରେ ପଡ଼ିଗଲା କିଛି

ଭଲମନ୍ଦ ନ ବିଚାରି ।

ଆନନ୍ଦେ କିରାତି ଘେନି ଯାଇ ତାକୁ

ବିକିଲା ଧନୀକୁ ଗୃହସ୍ଥେ

କ୍ରୟ କରି ଧନୀ ଲୌହ ପିଞ୍ଜରାରେ

ରଖିଲା ନିଜ ଆୟତ୍ତେ ।

ଏଣେ ସଙ୍ଗୀତାର ଚଉଦିଗେ ତାକୁ

ଖୋଜି ଖୋଜି ହେଲା କ୍ଷୀଣ,

ଦୁଃଖ ତା ନିମନ୍ତେ ହୃଦୟରେ କେତେ

ସହିଲା ନ ଦେଖି ଚିହ୍ନ ।

ବୁଝୁଥିଲା କି ସେ କେଉଁ କଷଣରେ

ପଡିଅଛି ବନ୍ଧୁ ତାର

ବୁଝିଥାନ୍ତା ଯେବେ ଅକ୍ଷମ ସେ ଅବା

କରନ୍ତା କି ପ୍ରତିକାର ?

ପିଞ୍ଜରାରେ ପଶି ବେଦନାରେ ଶାରି

କରେ ଉଚ୍ଚସ୍ୱରେ ପାଟି

ଦାରୁଣ ଦୁଃଖରେ ହେଉଥାଏ ତାର

ଛାତି ଗଲା ପରି ଫାଟି ।

ପର ପାଇଁ ଯେହୁ ବାଢ଼ଇ ଅମୂଲ୍ୟ

ଆନନ୍ଦ ପସରା ନିତି

କିଏ ସେ ବୁଝିବ ? ତା ହୃଦ ମଧ୍ୟରେ

କି ଦୁଃଖ ହୋଇଛି ସ୍ଥିତି

ଫୁଟଇ ଗୋଲାପ ଆନ ସୁଖ ପାଇଁ

ଘେନି ସୁଷମା ସୁବାସ

ମାତ୍ର ତାହା ପାଇଁ ରଚିଅଛି ବିଧି

କଣ୍ଟକମୟ ଆବାସ ।

ବିକଣେ ପଙ୍କଜ ପର ପ୍ରୀତି ପାଇଁ

ଘେନି ମଧୁ ହୃଦୟରେ

ପଙ୍କରୁ ଜନମ ଲଭିଣ ସିନା ସେ

ସଢ଼ଇ ସେହି ପଙ୍କରେ ।

ସୌଦାମିନୀ ପ୍ରଭା ସ୍ଫୁରଇ ଗଗନେ

ମୁଗ୍‌ଧ ହୁଏ ଦେଖି ନର

ମାତ୍ର ତା ହୃଦୟେ ଜ୍ୱାଳା ଦିଏ ଲୁଚି

ବଜ୍ରଗର୍ଭ ବୈଶ୍ୱାନର ।

ସଞ୍ଚଇ ସରଘା କୁସୁମର ମଧୁ

ଦିବାରାତ୍ରି କର୍ମ କରି

ଲଗାନ୍ତି ମାନବେ ଭୋଗେ, ତାହା ପ୍ରତି

ନିଷ୍ଠୁରତାକୁ ଆଚରି ।

ଆପଣା ଆନନ୍ଦ ନିମନ୍ତେ ସାରିକି

ରଖିଲା ଧନୀ ପିଞ୍ଜରେ

ତିଳେ ନ ବୁଝିଲା ରହି ତହିଁ ପକ୍ଷୀ

କି ଦୁଃଖ ଭୁଞ୍ଜେ ମନରେ ।

ଖାଇବାକୁ ତାକୁ ଦିଅନ୍ତ ଆଦରେ

ନାନା ମିଷ୍ଟ ଫଳ ଆଣି

ଦୁଃଖରେ କାତର ହୋଇ ଶାରି ମାତ୍ର

ନ ଛୁଅଇଁ ଫଳ ଆଣି ।

ଚାହିଁ ରହିଥାଏ ନୀଳ ଆକାଶକୁ

ନିରନ୍ତର ଅନିମେଷେ

ଡେଣା ମେଲି ଉଡ଼ି- ବାକୁ ଥରେ ଥରେ

ସ୍ୱଭାବସୁଲଭ ବଶେ-

କରେ ବୃଥା ଚେଷ୍ଟା ଅବସ୍ଥା ବିସୋରି

ହରାଇ ବାହ୍ୟ ଗିଆନ,

ପ୍ରତିହତ ଗତି ହୋଇ ବସିପଡ଼େ

ଛୁଇଁ ପିଞ୍ଜରା ମଥାନ ।

ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷୀଙ୍କର ସ୍ୱାଧୀନ ଭାବରା

ଚରାବୁଲା ଉଡା ଚାହିଁ

ଆକୁଳ ହୃଦୟେ ପିଞ୍ଜରା ଭିତରେ

ଛଟପଟ ହେଉଥାଇ ।

ଝୁରୁଥାଇ ସେହି ସଙ୍ଗୀକି ତାହର

ମନେ ମନେ ଅନୁକ୍ଷଣ

ଭାଳୁଥାଇ ସେ କି ସହୁଥିବେ ମନେ

ମୋ ଲାଗି ଏତେ କଷଣ ?

କିଛି ଦିନ ଗଲା, ଏମନ୍ତେ ଦେଖିଲା

ନ ଖାଇ ଆହାର ଜଳ

ଦୁଃଖରେ କିଛିହିଁ ଫଳ ହେଉ ନାହିଁ

ଦେହରୁ ଗଲାଣି ବଳ ।

ଅନମନା ହୋଇ କିଛି କିଛି ଏବେ

ଆହାରେ ଦେଲାଣି ମନ

ମାତ୍ର ଦେଖୁଥାଇ ମଉନେ ସର୍ବଦା

ଅତୀତ ସୁଖ ସ୍ୱପନ ।

ଏହି କାଳେ ଆଉ ଗୋଟିଏ ବିହଙ୍ଗ

ଛାଡ଼ିଲେ ସେ ପିଞ୍ଜରରେ

ଭାଳିଲେ ରହିବେ ସାଥୀ ହୋଇ ବେନି

ମନପୁରା ଆନନ୍ଦରେ ।

ଦେଖି ତାକୁ ହେଲା ମୁହୂର୍ତ୍ତକ ପାଇଁ

ଶାରି ଗାତ୍ର ଉଲ୍ଲସିତ

ଧାଇଁ ଆସିଲା ତା ନିକଟକୁ ଗାଇ

ଅବ୍ୟକ୍ତ ମଧୁର ଗୀତ ।

ଚଞ୍ଚୁମୁନେ ଧୀରେ ପରଶି ଦେଖିଲା

ନୁହଇ ଏ ସଙ୍ଗୀ ତାର

ଭାସିଗଲା ସବୁ ଆନନ୍ଦ, ହୃଦୟ

ହୋଇଗଲା ଛାରଖାର ।

ଘୁଞ୍ଚିଯାଇ ବେଗେ ବସିଲା ମଉନେ

ପୂର୍ବପରି ଅନ୍ୟ କୋଣେ

ତେଜି ଦୀର୍ଘ ଶ୍ୱାସ ଗତ ସୁଖସ୍ମୃତି

ସୁମରି ଆକୁଳ ମନେ ।

ନବୀନ ଉଦ୍ୟମ ନବୀନ ଉଚ୍ଛ୍ୱାସ

ବାଧା ଯେବେ ପାଏ ଥରେ

ଆଉ କି ତେମନ୍ତ ହୁଏ ଅଗ୍ରସର

ଆପଣା ଗମ୍ୟ ପଥରେ ?

ଉଠିଥାଇ ଯେବେ ବାଲ୍ୟକାଳୁଁ ଏକ

ତରୁକୁ ଆଶ୍ରୟ କରି

ତା ଅଙ୍ଗେ ମିଶାଇ ଆପଣାର ଅଙ୍ଗ

ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱେ ଲତିକା ସୁନ୍ଦରୀ;

କ୍ରମେ ହୋଇଥାଏ ତରୁ ଲତିକାଙ୍କ

ଯୌବନ କାଳ ଆଗତ

ଲତାକୁ ଆଶ୍ରୟ ଦେଇ ତରୁ ଦେହେ

ବହିଥାଏ କ୍ଷୟ କ୍ଷତ ।

ସେହିକାଳେ ଯଦି କେହି ଆସି ତହିଁ

ଲତାକୁ ଆପଣା ବଳେ

ଭବିଷ୍ୟ ନ ହେଜି ଆଶ୍ରିତ ପାଦପୁଁ

ଛଡାଇ ଆଣି କୌଶଳେ;

ଆଉ ଏକ ବୃକ୍ଷେ ବାନ୍ଧିଣ ତାହାକୁ

ଦିଅଇ ସ୍ଥାପନ କରି

ତେବେ କି ପୁରୁବ ସରାଗେ ଲତିକା

ଉଠଇ ପୁଣି ମଞ୍ଜରି ?

ତେମନ୍ତ ସାରି ତା କାନନ ସଙ୍ଗୀକି

ମୂରୁଛି ନ ପାରି ମନୁ

ନୂଆ ସଙ୍ଗୀ ସଙ୍ଗେ ନ ମିଶି ନିରତେ

ନୀର ତାଳଇ ନୟନୁ ।

ରହି ତା ସଙ୍ଗତେ ଅଧିକ ଯନ୍ତ୍ରଣା

ଭୋଗିଲା ହୃଦୟେ ସେହି

ଭାଳଇ ମନରେ ପୁର୍ବ ସଙ୍ଗୀତାର

ହୋଇଥାନ୍ତା ଯେବେ ଏହି;

ଏ କାରା ଆବାସ ବେଦନା ତଥାପି

ହୋଇଥାନ୍ତା ସୁଖକର

ଖେଳୁଥାନ୍ତୁ ସୁଖେ ମାନସେ ନ ଗଣି

ଏସ୍ଥାନ ଅପରିସର ।

କୁହା କୁହି ହୋଇ ଦୁହିଙ୍କ ନିକଟେ

ଦୁହେଁ ନିଜ ମନ କଥା

ପାଶୋରୁଥାଆନ୍ତୁ ହେଳେ ଏହି ବନ୍ଦି

ଶାଳାର ଦାରୁଣ ବ୍ୟଥା ।

ଏହା ପୁଣି ଚିନ୍ତେ ସ୍ୱାଧୀନ ସୁଖରେ

ଥାଆନ୍ତୁ ମୋ ବନ୍ଧୁବର

ମୋ ଲାଗି ସହନ୍ତେ ସେ କିଆଁ ଏ ଦୁଃଖ

ମୁଁ ତ ବଡ଼ ସ୍ୱାର୍ଥପର ।

ଯେତେ ଦିନ ଥିବି କଟାଇବି କାଳ

ତାଙ୍କ କଳ୍ପନାରେ ମଜ୍ଜି

ସେତିକି ମୋ ସୁଖ ଦିନେ ହେଲେ ମନେ

ବିସ୍ମରଣକୁ ନ ଭଜି ।

ପିଞ୍ଜରାରେ ଥାଏ ଦେହଟି ତାହାର

ମାନସଟି ଅନୁକ୍ଷଣେ

ସ୍ୱପ୍ନପଥେ ଉଡ଼ି ଯାଏ ସେହି ପ୍ରିୟ

ପୁରାତନ ନିକେତନେ ।

ସ୍ୱପନେ ଦେଖଇ ବନ୍ଧୁର ବଦନ

ସ୍ୱପନେ ତା ସଙ୍ଗେ କଥା

କହଇ ଖେଳଇ ବୁଲଇ ହରଷେ

ପାଶୋରି ଅନ୍ତର ବ୍ୟଥା ।

ଗାଆଇ ବନ୍ଧୁର ନିକଟେ ଆପଣା

ଅଙ୍ଗେ ନିଭାଇଲା ଦୁଃଖ

ଅତୃପ୍ତ ପରାଣେ ଦେଖଇ ବନ୍ଧୁର

ବିରହ-ମଳିନ ମୁଖ ।

କହଇ ବନ୍ଧୁକୁ ତବ ସଙ୍ଗ ତେଜି

ଆଉ ମୁଁ ନ ଯିବ କାହିଁ

ସ୍ୱପନେ ଉଡ଼ଇ ନୀଳ ନଭବକ୍ଷେ

ବନ୍ଧନ ଦଶା ଏଡ଼ାଇ ।

ଭୁଞ୍ଜୁଥାଇ ଏହି କାଳ୍ପନିକ ସୁଖ

ସ୍ୱପନେ ହୋଇ ମଗନ

ଭାଙ୍ଗିଯାଏ ଯେବେ ସ୍ୱପନ ଅଧୀରେ

ବିକଳେ କରେ ରୋଦନ ।

କିଏ ସେ କହିବ କେଉଁ ଦିନ ତାର

ଘୁଞ୍ଚିବ ଏ ଦୁଃଖ ଦଶା

ମଲେ ଅବା ପାଇ ଅଯୋଗେ ପିଞ୍ଜର

ଅର୍ଗଳୀ ମୁକ୍ତ ସହସା ।

•••

ତାଜମହଲ

ଫୁଟିଥିଲା ଚାରୁ- କାମିନୀ କୁସୁମ

ଯବନ ବେଗମ ମହଲେ

ଅସମୟେ ତାହା କ୍ରୁର କାଳକୀଟ

କାଇଲା ନିଜ କବଳେ ।

ଜଗତର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସଉଭାଗ୍ୟବତୀ

ସ୍ୱାମୀସୋହାଗିନୀ ଧନ୍ୟ ଗୋ

ସୁଗୁଣ ସୌରଭେ ଭରି ପତି ମନ

ପୁର କରି ଗଲ ଶୂନ୍ୟ ଗୋ !

ବିଳାସେ ସଜ୍ଜିତ ଯବନ ସମ୍ରାଟ

ମନ ମୋହିଲା କି ମନ୍ତରେ

ତବ ବିନା ଧରା ଶୁଷ୍କ ମରୁ ପ୍ରତେ

ହୋଇଲା ବାଦଶା ଅନ୍ତରେ ।

ଜଗତରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ତବ ସ୍ମୃତି ଚିହ୍ନ

ରଖିବେ ମାନସେ ଭାଳି ଗୋ

ସମାଧି ଉପରେ ନିର୍ମାଇଲେ ତାଜ

ସ୍ମୃତି କରି ଜପାମାଳୀ ଗୋ ।

ଯେଉଁ ଠାବେ ତବ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ବିଭବ

ମିଶିଗଲା ମାଟି ସଙ୍ଗତେ

ସେହିଠାବେ ଚାହିଁ ଛାଡ଼ିଲେ ବାଦଶା

ଦୀର୍ଘଶ୍ୱାସ ଅନବରତେ ।

ଶାହାଜାହାନଙ୍କ ଦୀରଘ ନିଶ୍ୱାସ

ଉଠ ଉଠ ଊର୍ଦ୍ଧ ପଥରେ

ପରିଣତ ହେଲା ପରଶି ମଳୟ-

ଅନିଳ ମର୍ମ୍ମର ପୁଷ୍ପରେ ।

ଅଙ୍କିଯାଇଥିଲ ପ୍ରାଣେଶ ମାନସେ

ଯେଉଁ ଗୁଣ କୋଟି କୋଟି ଗୋ

ପୁଷ୍ପରୂପେ ତାହା ଫୁଟିଲା ମର୍ମ୍ମରେ

ଶିଳ୍ପୀ କରେ ଗୋଟି ଗୋଟି ଗୋ ।

ମର୍ମ୍ମର ପାଷାଣେ ଖୋଦିତ କବିର

ମାନସ ମଧୁର କଳ୍ପନା

ସ୍ୱପ୍ନ ରାଇଜର ପୁରୀ ସେ ଯେ ଅବା

ସ୍ୱର୍ଗୀୟ ସ୍ୱରର ମୂର୍ଚ୍ଛନା ।

କିବା ତବ ନବ- ଯୌବନ ମଧୁର

ଭବିଷ୍ୟତ ଆଶାରାଶି ଗୋ

ରହିଥିଲା ଯାହା- ଅପୂର୍ଣ୍ଣ ଉଠିଲା

ଜଗତ ସମକ୍ଷେ ଭାସି ଗୋ ?

ସକଳ ହୃଦୟ- ବିଜୟିନୀ ଯେଉଁ

ଶୋଭା ସୁରପୁର କାମିନୀ

ସେ ଆଜି ପାଷାଣ ବିତଂସେ ତୁମର

ସ୍ମୃତି-ସୌଧକରେ ବନ୍ଦିନୀ ।

ଯେତେ ରୂପଗୁଣ ଧରିଥିଲ ଦେହେ

ଅୟି, ମମ ତାଜମହଲ !

ତହୁଁ ଶତ ଗୁଣେ ଉଭା ହେଲା ତବ

ସ୍ମୃତି-ସୌଧ ତାଜମହଲ ।

ଭାତିଲା ଭାରତେ ଅପୂର୍ବ ପବିତ୍ର-

ସ୍ୱର୍ଗୀୟ ପ୍ରେମର ଗୌରବ

ମୁଗ୍ଧ କରେ ଆଜି ମାନବ ମାନସେ

ପ୍ରଣୟ-କୁସୁମ ସୌରଭ ।

ଆଗ୍ରା ବକ୍ଷେ ଉଭା ତାଜ ରୂପେ ତବ

ପ୍ରଣୟଲୀଳାର ମାଧୁରୀ

ଧନ୍ୟ ଭାଗ୍ୟବତୀ ନାରୀକୁଳ-ଶ୍ରେଷ୍ଠ

ପତିସୋହାଗିନୀ ସୁନ୍ଦରୀ ।

•••

ଶିଶୁର ଇଚ୍ଛା

ଗଡ଼ି ପଡ଼ିଲାଣି ବାସର-ଯୌବନ

ପଶ୍ଚିମେ ଢଳିଲେ ରବି

ଅଙ୍ଗନ ପ୍ରାନ୍ତରେ ରୋପିତ ମଲ୍ଲିକା

ଧରିଛି ଶ୍ୟାମଳ ଛବି ।

କିଶଳୟ କୋଳେ ଈଷତ ପୀତାଭ

କୋରକ ଗୁଚ୍ଛନିକର

ଶିଶୁର କୋମଳ କରମୁଠା ପ୍ରାୟ

ଦିଶୁଅଛି ମନୋହର ।

ବହୁଅଛି ସ୍ନିଗ୍ଧ- ସମୀର ତା ସିକ୍ତ

ପତର ସବୁ ପରଶି

ଖେଳୁଛି ଶିଶୁଟି ଧୂଳି ନୀରପୂର୍ଣ୍ଣ

ଆଳବାଳ ପାଶେ ବସି ।

ସମୀର ତାଡ଼ନେ କ୍ଷୁଦ୍ର କୃଷ୍ଣ କେଶ

କମ୍ପୁଅଛି ଥର ଥର

ଧୂଳି ଧୂସରିତ ଗଉର-ତନୁଟି

ଦିଶେ ଅତି ଶୋଭାକର ।

କର୍ମେ ରତ ତାର ମାଆ ଥରେ ଥରେ

ଚାହିଁ ତାକୁ ମୁଗ୍‌ଧ ନେତ୍ରେ

ଜୀବିକା ଅର୍ଜନ ନିମନ୍ତେ ଜନକ

ଯାଇଛନ୍ତି କର୍ମ କ୍ଷେତ୍ରେ

ମନ ଧ୍ୟାନ ଦେଇ ଧୂଳିଘର ଶିଶୁ

ନିର୍ମ୍ମାଣି ଅତି ଯତନେ

ଆପଣା କ୍ଷମତା ଦେଖାଇବ ବୋଲି

ପିତାଙ୍କୁ ଭାଳିଲା ମନେ ।

ନାହିଁ କେହି ତହିଁ ସାଙ୍ଗ ସାଥି ତାର

ଲଭି ପିତାଙ୍କ ଆଦର

ମଣିଥାଏ ଶିଶୁ ସେଇ ସାଥି ପୁଣି

ଗୁଣଗ୍ରାହକ ସେ ତାର ।

ଖେଳ ଛାଡ଼ି ଶିଶୁ ଆପଣା ରଚିତ

ଧୂଳି ଘରେ କ୍ଷଣେ ଚାହିଁ

କି ମନେ ବିଚାରି ଗଲା ତତ୍‌କ୍ଷଣେ

ପିତାଙ୍କ ସନ୍ଧାନେ ଧାଇଁ ।

ମନେ ମନେ ଶିଶୁ ଏଣେ ତେଣେ ଖୋଜି

ଦେଖିଲା ନାହାନ୍ତି ଘରେ

ତାଙ୍କର ଆସିବା ପଥକୁ ଘଡ଼ିଏ

ଚାହିଁଲା ଅନିମେଷରେ ।

ଚଞ୍ଚଳ ହୃଦୟେ ଘଡ଼ିକ ସମୟ

ମଣିଲା ପ୍ରହରେ ପରି

ନିରାଶ ମାନସେ ମୁହଁଟି ଶୁଖାଇ

ମାତା ପାଶେ ଗଲା ଚଳି ।

ମାତାଙ୍କ କୋଳରେ ବସି ଶିଶୁ ତାଙ୍କ

ଗଳା ଧରି ଅତି ଗେଲେ

ଦରସ୍ଫୁଟ ଭାଷେ କଲା ପୁଛା ‘ବାପ

ଆଛିବେ ମା କେତେ ବେଲେ ?’’

ଜନନୀ ବୋଇଲେ ଆସିବେ ଏକ୍ଷଣି

ନୋହି ତୁ ଉଝଟ ଭଲେ

ପିଇଦେଲେ ଦୁଧ’’ ଏତେ କହି ଧୂଳି

ଝାଡ଼ି ତା ଅଙ୍ଗୁ ଅଞ୍ଚଳେ ।

କ୍ଷୀର ପାନ ତାକୁ କରାଇ ସହଜେ

କାର୍ଯ୍ୟେ ଲାଗିଲେ ଜନନୀ

ଶେଷ ହେଲା ଦିନ ଚକ୍ରବାଳ ସୀମା

ଲଙ୍ଘିଗଲେ ଦିନମଣି ।

ଶୁକ୍ଳା ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ ଚାନ୍ଦ ପୂର୍ବ ନଭ

କୋଳୁ ସନ୍ଧ୍ୟା ସଙ୍ଗେ ଧୀରେ

ଉଠି ଆସୁ ଆସୁ ଶୁଭ୍ର କରରାଶି

ବୁଣିଦେଲେ ଧରଣୀରେ ।

କର୍ମକ୍ଳାନ୍ତ ଦେହେ ଏକାଳେ ଶିଶୁର

ପିତା ପରବେଶି ଘରେ

ଲଭିଲେ ଅସାର ଶାନ୍ତି ଶିଶୁ ମୃଦୁ-

ତନୁ ଚାପି ବକ୍ଷ ପରେ ।

ଆନନ୍ଦରେ ଶିଶୁ ଗଦଗଦ ହୋଇ

ଜଣାଇଲା ପିତା ପାଶେ

ନିଜ ରଚିଥିବା ଧୂଳିଘର କଥା

ସୁମଧୁର କଳଭାଷେ ।

ଶ୍ରମ ଦୂର କରି ଚଳିଲେ କୌତୁକେ

ପିତା ଧରି ଶିଶୁକର

ଦେଖିବା ନିମନ୍ତେ ସରଳତାଭରା

ଯତ୍ନେ ଗଢ଼ା ଧୂଳିଘର ।

ଦେଖାଇ ପିତାଙ୍କୁ ନିଜ କର୍ମ୍ମ ଶୁଣି

ତାଙ୍କ ପ୍ରଶଂସା ବଚନ

ମଧୁର ହାସ୍ୟରେ ହେଲା ଉଦ୍‌ଭାସିତ

ଶିଶୁ ସୁନ୍ଦର ଆନନ ।

ଏମନ୍ତ ସମୟେ ମଲ୍ଲିକା-କୋରକ

ବିକଶିଲେ ଗୋଟି ଗୋଟି

କି ବା ସେ ଶିଶୁର ଇଚ୍ଛା ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ

ପୁଷ୍ପ ଛଳେ ଗଲା ଫୁଟି !

•••

ସ୍ମୃତିଟିଏ

ଅଳପେ ଉନ୍ମୋଚି ଗୋଲାପି ପାଖୁଡ଼ା

ଫୁଟି ଆସୁଥିଲା ଗୋଲାପ କଳି

ନାଚୁଥିଲା ତାର କୋମଳ ତନୁଟି

ସମୀର ପରଶେ ବୃନ୍ତରେ ହଲି ।

ରକ୍ତିମ ଅଧର ଅଳପ ବିକାଶି

ହସୁଥିଲା କିବା ଆପଣା ମନେ

ଜାଣି ନ ଥିଲା ସେ ମୁହୂର୍ତ୍ତକ ଅନ୍ତେ

କି ଅବା ଘଟିବ ତାର ଜୀବନେ ।

କୋମଳ ପଲ୍ଲବ- କୋଳେ ବୃନ୍ତାସନେ

ମେଲୁଥିଲା ତାର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ଡାଲା

ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିକଶି ଥିଲେ ହୋଇଥାନ୍ତା

କେଉଁ ଭାଗ୍ୟବାନ ଗଳାରେ ମାଳା ।

ପାଶେ ଗଲା ଜନେ ଆମୋଦିତ କରି

ଚହଟାଉଥିଲା ମୃଦୁ ସୌରଭ

ଫୁଟି ବାସ ଯେବେ ପ୍ରକଟାଇଥାନ୍ତା

ନ ବଢ଼ନ୍ତା ତାର କେତେ ଗୌରବ ?

ସହିଲା ନାହିଁ ତା ଦାରୁଣ ବିଧାତା

କାହୁଁ କାଳକୀଟ ନିଷ୍ଠୁର ଆସି

କାଟିଦେଲା ଦନ୍ତେ ବୃନ୍ତ ମୂଳୁଁ ତାର

ଶୁଖିଗଲା ସବୁ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟରାଶି ।

ସୁଷମା ଭରା ତା କୋମଳ ତନୁଟି

ସଢ଼ି ମାଟି ସଙ୍ଗେ ଗଲାଣି ମିଶି

ମଧୁର ସୌରଭ ସ୍ମୃତିଟି ତାହାର

ଜାଗେ ହୃଦ ମଧ୍ୟେ ଦିବସ ନିଶି ।

ଫୁଟି ଝଡ଼ିବା ତ ପ୍ରକୃତି ନିୟମ

ଦିନେ ହେଲେ ଝଡ଼ି ନ ଥାନ୍ତା କି ସେ !

ଫୁଟି ନ ଫୁଟୁଣୁ ଝଡ଼ିଗଲା ମନ

ତେଣୁ ସିନା ଜଳେ ବିଷାଦ-ବିଷେ ।

ରହିବା ଘଡ଼ିକ ରହି ଯାଇଥାନ୍ତେ

ଯେବେ ସେ ନଶ୍ୱର ସଂସାର ବକ୍ଷେ

ତେବେ ବା କାହିଁକି ଅପୂର୍ଣ୍ଣତା ତାର

ଭାଳି ଝୁରୁଥାନ୍ତେ ତା ପାଇଁ ଲୋକେ ?

ଯେତେ ଦିନ ଲାଗି ଆସିଥିଲା ମର୍ତ୍ତ୍ୟେ

ତେତେ ଦିନ ତାର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ପାଳି

କାହିଁକି ରହନ୍ତା ବିଶ୍ୱପିତାଙ୍କର

ପବିତ୍ର ଆହ୍ୱାନେ ଗଲା ସେ ଚାଲି ।

ଯାଉ, ସେ ତାହାର ନଶ୍ୱର ଅଙ୍ଗଟି

ମିଶିଗଲା ସିନା ମାଟି ସଙ୍ଗତେ

ଚିରଦିନ ପାଇଁ ଆଙ୍କି ରଖିଛି ତା

ସ୍ମୃତିଟି ମୋ ହୃଦପଟେ ଗୁପତେ ।

•••

ନାବିକ

୧

ସୁନୀଳ ଆକାଶେ ହସଇ ଚନ୍ଦ୍ରମା

ସୁଲୁସୁଲୁ ବହି ଯାଉଛି ବାଆ;

ସୁନୀଳ ସଲିଳ- ତଟନୀ ବକ୍ଷରେ

ତରୁଣ ନାବିକ ମେଲିଛି ନାଆ ।

କଳକଳ ତାନେ ନାନା ରଙ୍ଗେ ଗୀତ

କେତେ ସେ ତଟନୀ ଯାଉଛି ଗାଇ

ତରଙ୍ଗ ହିଲ୍ଲୋଳେ ତରୁଣ ନାବିକ

ନାଆ ଖଣ୍ଡି ତାର ଯାଉଛି ବାହି ।

ଦୂର ଉପବନୁ ସୁମନ ସୁବାସ

ଚୋରାଇ ବହୁଛି ମନ୍ଦ ପବନ,

ମଧୁର ମୋହନ ସେ ଦୃଶ୍ୟେ ମଗନ

ବିବଶ ବିହ୍ୱଳ ନାବିକ ମନ ।

ତଟିନୀ କଲ୍ଲୋଳେ ମିଶାଇ ସୁସ୍ୱର

ତୋଳି ଅପୂରୁପ ଗୀତଲହରୀ

ଘର ଅଭିମୁଖେ ମେଲିଛି ତରଣୀ,

ଅଧେ ବାଟ ଆସି ଗଲାଣି ସରି ।

ନାହିଁ ତାର ମନେ ଚିନ୍ତାଦକ କିଛି

ଆଉ ଅଧେ ବାଟ ଅଛି ତ ଗାଆଁ

ରାତି ପହରକେ କୁଟୀରେ ମିଳିବ,

ଚାହିଁଥିବେ ପଥ ଭାରିଯା ମାଆ ।

ଜାଣିନାହିଁ ସେ ତ ନିମିଷକ ଅନ୍ତେ

କି ବାଧା ଅଛି ତା ସୁଖ ସ୍ୱପନେ,

ଏହିପରି ସିନା ଭବିଷ୍ୟତ ସଦା

ଅନ୍ଧକାରମୟ ନର ନୟନେ ।

୨

ଚାହୁଁ ଚାହୁଁ କାହୁଁ କଳାମେଘ ଖଣ୍ଡ

ଆକାଶ ମାର୍ଗରେ ଆସିଲା ଘୋଟି,

ଗ୍ରାସିଲା ତକ୍ଷଣେ ଚନ୍ଦ୍ରମା ସହିତେ

ନକ୍ଷତ୍ରମାନଙ୍କୁ ଗୋଟିକି ଗୋଟି ।

ଅନ୍ଧକାର ମାଡ଼ି ବସିଲା ଚୌଦିଗେ

ଗାଆଁ ବିଲବଣ ନଦୀ ଆବରି

ତା ଦେଖି ନାବିକ ମତି ଛନ୍ନ ହେଲା

ବେଗ ବେଗ ହୋଇ ବାହିଲା ତରୀ ।

ପ୍ରତିକୂଳ ବାୟୁ ବହିଲା ପ୍ରବଳେ

ମୁହଁକୁ ଛାଟିଲା ବରଷା ପାଣି

ବାରି ହେଉ ନାହିଁ ପଥ ଘାଟ କିଛି

ପ୍ରାଣପଣେ କାତ ମାରୁଛି ଟାଣି ।

ହାତକରୁ ବେଶି ଚଳୁନାହିଁ ନାଆ

ଯାଉଛି ଯେତିକି, ଆସୁଛି ଫେରି

ହାତ ଗୋଡ଼ସବୁ। ହେଲାଣି ଅବଶ

ଦେହ ଉଠିଲାଣି ଶୀତରେ ଥରି ।

ଘୋର ନାଦ କରି ଝଞ୍ଜା ପ୍ରଭଞ୍ଜନ

ଯମଦୂତ ପ୍ରାୟ ଆସିଲା ମାଡ଼ି,

ନ ପାରିଲା ଆଉ ସମ୍ଭାଳି ନାବିକ

କାତଖଣ୍ଡି ଗଲା ମୁଷ୍ଟିରୁ ଛାଡ଼ି ।

ଚଷୁଫାଳ ପ୍ରାୟେ ଦୂରନ୍ତ ପବନ

ନାଆଖଣ୍ଡି ତାର ନେଲା ଉଡ଼ାଇ

ଡଅଁର ଭିତରେ ଖେଳାଇ ଭଉଁରି

ନାଆ ସଙ୍ଗେ ତାକୁ ଦେଲା ବୁଡ଼ାଇ ।

୩

ଉତ୍କଣ୍ଠିତ ହୋଇ ଘରେ ତାର ମାଆ

ସ୍ତିରୀ ବସିଛନ୍ତି ବାଟ ଅନାଇ

ମନାସି ମନରେ କେତେ ଠାକୁରଙ୍କୁ

ଫେରିଲେ ନାବିକ, ପୂଜିବେ ଯାଇ ।

ବେଳୁ ବେଳ ଦେଖି ବହୁତ ବହୁତ

ବରଷା ପବନ ଏ ଘଡ଼ଘଡ଼ି

ରନ୍ଧା ଭାତ ଆସି ଶୁଖି ତ ଗଲାଣି

ଆସିବା ସମୟ ଗଲାଣି ଗଡ଼ି !

ନିଦ ନ ଆସଇ ବେନିଙ୍କ ନୟନେ

କେତେ ଦୁଃଖେ ଫାଟି ଯାଉଛି ଛାତି

ଅନାଇ ଅନାଇ ନ ପୂରିଲା ଆଶା

ପାହିଲା ସେ ଝଡ଼ି ବରଷା ରାତି

ପ୍ରଭାତେ ଦେଖିଲେ ଗାଆଁ ଲୋକମାନେ

ଘାଟ ଆରପାରି ନଦୀ ପନ୍ଥାରେ

ଶୋଇଛି ନାବିକ, ଡାକିଲେ ଏପାଖୁ

ନ ଦିଏ ଉତ୍ତର ତାଙ୍କ କଥାରେ ।

ଶୁଣି ତାର ମାଆ ସ୍ତିରୀ ଅସମ୍ଭାଳେ

ନଦୀ ପାରି ହୋଇ ଗଲେଟି ଧାଇଁ

ପରଶି ବୁଝିଲେ ଶବ ମାତ୍ର ସେ

ଦେହେ ତାର ଆଉ ପରାଣ ନାହିଁ ।

•••

ଅନ୍ଧ ବାଳକର ବିଳାପ

(୧)

ପ୍ରଥମ ଯେ ଦିନ ପ୍ରଭାତ ଆଲୋକ

ବୋଳି ହେଲା ମୋର ଅଙ୍ଗେ

ସେ ଦିନ ମୁଁ ଭବେ ନବୀନ ଅତିଥି

ଅଚିହ୍ନା ସବୁରି ସଙ୍ଗେ ।

ତଥାପି କି ଏକ ମୋହନ ମଦିରା

ଢାଳିଲା ସେ ମୋର ପ୍ରାଣେ

ସେହିଦିନୁ ହେଲି ତା ରୂପେ ମୁଁ ମୁଗ୍‌ଧ

ଉନ୍ମତ୍ତ ହେଲି ତା ନାମେ ।

ଧରାଅଧିବାସି- ଗଣଙ୍କ ସହିତ

କ୍ରମେ ମୋର ପରିଚୟ

ବଢ଼ିଲା ମୁଁ ମଧ୍ୟ ବଢ଼ିଲି ତାଙ୍କର

ଲଭିଣ ସ୍ନେହ ଆଶ୍ରୟ ।

ଯେତେ ହେଲି ବଡ଼ ତତେ ମୁଁ ଆଲୋକ

ରୂପମୋହେ ହେଲି ବାଇ

ଦେଖି ଦେଖି ତାକୁ ନ ମେଣ୍ଟଇ ତୃଷ୍ଣା

ଅନିମେଷେ ରହେ ଚାହିଁ ।

ଚିତ୍ରଇ ଯେବେ ସେ ବିଚିତ୍ର ଶୋଭାରେ

ଅବନୀ ସୁନ୍ଦରୀ ଅଙ୍ଗ

ମୋ ହୃଦ ନଦୀରେ ବହଇ ତା ଦେଖି

ବିପୁଳ ହର୍ଷ ତରଙ୍ଗ ।

ଲୀନ ହୋଇଯାଏ ଧରା ଅଙ୍ଗୁ ଯେତେ

ଶେଷ ରେଖାଟିକ ତାର

ନିଦ୍ରାରେ ମଗନ ହୁଏ ମୁଁ ତା ଲାଗି

କରି ମନେ ହାହାକାର ।

ଜାଗେ ମୁଁ ତାହାରି ଆଗମନ ସଙ୍ଗେ

ତାହାରି ଶୋଭାକୁ ଚାହିଁ

ତାହାରି ଅସ୍ତିତ୍ୱ ଥିବା ଯାଏ ମୁହିଁ

ଖେଳୁଥାଏ ଧାଇଁ ଧାଇଁ

ଏମନ୍ତ ସୁଖରେ ଗଲା ମୋ ନିକଟୁ

ଶିଶୁ କାଳ ଅତିକ୍ରମ

ଦେଖିଲି ମୁଁ କେତେ ନୂଆ ନୂଆ ଦୃଶ୍ୟ

ସଖାଙ୍କ ସଙ୍ଗତେ ଭ୍ରମି

ନିତି ନବ ଭାବେ ଆସନ୍ତି ତପନ

ମୋହନ ମୂରତି ଧରି

ନିତି ନବଭାବେ ଧରା ହୁଏ ସଜ

ତାଙ୍କ କର ଲାଭ କରି ।

ପାନ କରେ ମୁଁ ସେ ମଧୁର ସୁଷମା

ବେନି ନେତ୍ର-ଦ୍ୱାରପଥେ

ମନଟି ମୋହର ବୁଡ଼ିଯାଏ କେଉଁ

ଅଜଣାର ଅନ୍ତର୍ଗତେ ।

ପାଠଶାଳେ ଯାଇଁ ଗୁରୁଙ୍କ ନିକଟେ

ପଠନରେ ଦେଲି ମନ

କେତେ ନୂଆକଥା ଶିଖିଲି ତହିଁରେ

କଲି ଦିବ୍ୟଜ୍ଞାନାର୍ଜନ ।

ଗୁରୁ ଗରଜନେ ଆସଇ ବରଷା

ଫୁଟଇ କଦମ୍ୱ ଫୁଲ

ପଠନାବସରେ ବାଳଦଳ ସେହି

ତରୁମୂଳେ ହେଉଁ ଠୁଳ ।

କଦମ୍ୱ କୁସୁମ ତୋଳି ସର୍ବେ ତହିଁ

ବିରଚି କୃତ୍ରିମ ରଥ

ମହାକୋଳାହଳେ ରଥ ଟାଣିବାରେ

ମୁଖରିତ କରୁଁ ପଥ ।

ଆସଇ ଶିଶିର ହିମବିନ୍ଦୁ ଘେନି

କୁହେଳିକା ଆବରଣେ

ନ ଡ଼ରି ଶୀତକୁ ରତ ହୁଏଁ ପ୍ରାତେ

ପକ୍ୱ ବଦରୀ ଭକ୍ଷଣେ ।

ବସନ୍ତ ଆସଇ ଧରାକୁ ଭୂଷଇ

ନାନା କୁସୁମ ସମ୍ଭାରେ

ସଖା ସଙ୍ଗେ ନିତି ପ୍ରଜାପତି ପଛେ

ବୁଲେଁ ପ୍ରଦୋଷ ଉଷାରେ ।

ଗ୍ରୀଷମ ବାଳକ ମନୋଲୋଭା ଅତି

ହୁଅଇ ରସାଳକୁଞ୍ଜ

ବେଳ ଉଣ୍ଡି ତହିଁ ରୁଣ୍ଡ ହେଉଥିଲୁ

ସତୀର୍ଥ ବାଳକପୁଞ୍ଜ ।

ଏହିମତେ ସୁଖେ ଆଠଟି ବସନ୍ତ

ଗଲା ମୋ ଜୀବନେ ବହି

‘ଏହାଠାରୁ ବଳି ସୁଖ ବଡ଼ ହେଲେ’

ଆଶା ବୁଲେ କାନେ କହି ।

ମାତ୍ର ଏତେ ସୁଖ। ଲଲାଟେ ମୋହର

ନ ସହିଲା ବିଧାତାର

ଦିନେ ନିଦ୍ରାକାଳେ ହରିନେଲା ମୋର

ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସୁଖର ଆଧାର ।

କର୍ମ କୋଳାହଳେ ଜାଗି ମୁଁ ଚକିତେ

ଅନାଇଲି ଚଉପାଶ

ଅନ୍ଧକାର ମୋତେ ଘେରି ଚଉଦିଗୁଁ

କଲା ତୀବ୍ର ଉପହାସ ।

ଯେତେ ଚେଷ୍ଟାକଲି ଦେଖିବା ନିମନ୍ତେ

ଆଲୋକର କ୍ଷୀଣ ରେଖା

ନିବିଡ଼ ଅନ୍ଧାର ବିନା ଆଉ ମୋତେ

କିଛିହିଁ ନ ଗଲା ଦେଖା ।

ଆସିଛି କି ନାହିଁ ଆଲୋକ ଧରାକୁ

ପୁଚ୍ଛିଲେ ଆତ୍ମୀୟଗଣେ

‘ଆସିଛି’ ନିଷ୍ଠୁର ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ତର ମୋତେ

ଦେଲେ ତହୁଁ ପ୍ରତି ଜଣେ ।

ନୟନ ମୋହର ପରଖି ଆହୁରି

ଆଘାତ ଦେଲେ ମୋ ମନେ

‘‘ଅନ୍ଧ ହେଲୁଣି ତୁ ଚିରଦିନ ପାଇଁ

ହରାଇ ବେନି ନୟନେ ।’’

ଭ୍ରମିଗଲା ମୋର ମସ୍ତକ ପଶି ମୋ

କର୍ଣ୍ଣପୁରେ ଏ ବାରତା

ମୂର୍ଚ୍ଛିତା ହୋଇ ମୁଁ ପଡ଼ିଲି ଧରାରେ

ବାତାହତ ତରୁ ଯଥା ।

(୨)

ଏତେ ଦୁଃଖେ ସୁଦ୍ଧା ଏ ବଜ୍ରକଠୋର

ପ୍ରାଣ ତ ଛାଡ଼ିଲା ନାହିଁ,

ସବୁ ସୁଖ ହରି ପୁଣି ଧାତା ମୋତେ

ରଖିଲା ପ୍ରାଣେ ବଞ୍ଚାଇ ।

କରିବା ନିମନ୍ତେ ମୃତ୍ୟୁକୁ ବିକଳେ

ଡାକିଲି ଯେତେ ନିକଟେ

ସେ ଆକୁଳ ବାଣୀ ନିଷ୍ଠୁର ମୃତ୍ୟୁର

ବାଜିଲା କର୍ଣ୍ଣ ପଟେ ।

କେତେ କାଳ ଆଉ ଜଳିବ ହୃଦୟେ

ବେଦନାର ତୁଷାନଳ

ଲିଭିବ ନାହିଁ କି ଦିନେ ଲଭି ତାର

ପରଶ ସୁଧା ଶୀତଳ ?

ଜୀବନରେ ମୋର ସାର ହେଲା ମାତ୍ର

ବ୍ୟର୍ଥତାର ହାହାକାର

ସେଥିଲାଗି ଦୋଷ ନ ଦେଇ କାହାକୁ

ବିଧିକି ଦିଏ ଧିକ୍କାର ।

ସୁଖ ଶାନ୍ତି ମୁଖ ଦେଖିବାର ଆଶା

ଭବିଷ୍ୟ ଜୀନ ପଥେ

ବୃଥ ସିନା ଆଉ ଆସିବ ସେ ବୋଲି

ମନରେ ନାହିଁ ପରତେ ।

ମରୁ ହୋଇଯାଏ ଶ୍ୟାମଳ କାନନ

ମୋ ଆକୁଳ ଦୀର୍ଘ ଶ୍ୱାସେ

ଶୁଖିଯାଏ ତାର ଶାନ୍ତି ନିର୍ଝରିଣୀ

ଯେ ଆସଇ ମୋର ପାଶେ ।

ହାହାକାର-ସାର- ଜୀବନ ଘେନି ମୁଁ

କିଆଁ ଦେଲି ଭବେ ଦେଖା

ଗଗନ-ପ୍ରାଙ୍ଗଣେ ଅଶାନ୍ତିସୂଚକ

ଯଥା ଧୂମକେତୁ ରେଖା ।

ହୋଇଥିଲେ ଯେହୁ ବେଶି ଉପକାରୀ

ସେହି ଅତି ନିର୍ଦ୍ଦୟରେ

ଆଶାପଥ ରୋଧି ସୁଖ-ସୌଧ ଚୂନା

କଲେ ମୋର ଅକାତରେ ।

ଉପକାରୀ ଯଦି ବେଦନା ବିହଇ

ବାଧଇ ସେ ସିନା ଅତି

ପରିତ୍ରାଣ ଯେବେ ଲଭିବାକୁ ତହୁଁ

ଥାଏ ନାହିଁ ଆଉ ଗତି ।

ବିନା ଦୋଷେ ଯେଉଁ ଶାସ୍ତି ମୁଁ ଲଭିଲି

କିଏ ତା ପାରିବ କଳି

ଏ ଦାଣ୍ଡ ପାଖରେ ମୁଣ୍ଡକାଟ ଦଣ୍ଡ

ସ୍ୱରଗ ସୋପାନ ଭଳି ।

ଆଲୋକ ସଙ୍ଗତେ ଆନନ୍ଦ ମୋ ପାଶୁଁ

ଘେନିଲା ଚିର ବିଦାୟ

ଭିତରେ ବାହାରେ ନିବିଡ଼ ଅନ୍ଧାର

ଘେରିଲା ପ୍ରହରୀ ପ୍ରାୟ ।

ସେହିଦିନୁଁ ମୁହିଁ ବୁଝିଛି ଜଗତେ

ଯେତେ ଦିନ ଥିବି ବଞ୍ଚି

ତେତେ ଦିନ ଲାଗି ଦଇବ କେବଳ

ଯାତନା ରଖିଛି ସଞ୍ଚି ।

ଲଭଇ ଯେବେ ମୁଁ ପରଶ ଏକ୍ଷଣି

ସେହି ପ୍ରିୟ ଆଲୋକର

ଗଣ୍ଡସ୍ଥଳେ ତୀବ୍ର ବେଦନାର ଅଶ୍ରୁ

ବହିଯାଏ ଝର ଝର ।

ଦୃଷ୍ଟି ଶକ୍ତି ହରି ନୟନେ ବିଧାତା

ଦେଇଛି ସଲିଳ ସଞ୍ଚି

ଢାଳୁଥିବି ତାହା ଅକାତରେ ଭବେ

ଯେତେ ଦିନ ଥିବି ବଞ୍ଚି ।

ଏକମାତ୍ର ମୃତ୍ୟୁ ବାଞ୍ଛିତ ମୋହର

ଦିନେ ସେ ଆସିବ ଯେବେ

ତା ଅମୃତ କୋଳେ ଲଭିଲେ ଆଶ୍ରୟ

ପାଇବି ବା ଶାନ୍ତି ତେବେ ।

•••

କ୍ଷମା

(୧)

ଦେଶ ଏକ ଥିଲା ଅନ୍ଧକାର ନାମେ

ସେ ଦେଶେ ନିଷ୍ଠୁର ରଜା

ତାଙ୍କରି ସଦୃଶ ହୃଦୟ ବହନ୍ତି

ଯେତେ ସେ ନୃପଙ୍କ ପ୍ରଜା ।

ରୋଗ ଅନୁଚର ଯାତନା ପରାଏ

ନୃପ ଅନୁଚରଗଣ

ରୋଷ, ହିଂସା, ଦ୍ୱେଷ ନାମକୁ ସାର୍ଥକ

କରନ୍ତି ଜଣକୁ ଜଣ ।

ମଣି ମୁକୁତାରେ ମଣ୍ଡିତ ସେ ଦେଶେ

ଆବାସ କକ୍ଷନିକର

ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ରୌପ୍ୟ ଆଦି ପାର୍ଥିବ ସମ୍ପଦେ

ପୂରିଛି ସକଳ ଘର ।

ନ ହେବ କାହିଁକି ! ଏ ଜଗତେ ପରା

ଦୁର୍ଜନ ଲଭଇ ସୁଖ

ସୁଜନ ନିମନ୍ତେ ସଞ୍ଚା ହୋଇଥାଇ

ସବୁକାଳେ ସିନା ଦୁଃଖ ।

ସ୍ୱାର୍ଥପର ତହିଁ ସକଳେ ଲୋଡ଼ନ୍ତି

ଆପଣା ସୁଖ ସର୍ବଦା

ସରଳତା ଦୟା କାହାରି ହୃଦୟେ

ସ୍ଥାନ ନ ଲଭଇ କଦା ।

ପ୍ରେମ, ପ୍ରୀତି, ଶ୍ରଦ୍ଧା ନାମ ଆଜିଯାଏ

ଶୁଣି ନାହିଁ ସେହି ଦେଶ

ସ୍ନେହ ମମତାକୁ ଦୂରୁଁ ଘଉଡ଼ାନ୍ତି

ନ ଦେଖାଇ ଦୟା ଲେଶ ।

ଦଇବେ ସେ ଦେଶେ ସେ ରାଜାଙ୍କ ପୂରେ

ଜନମିଲା ଏକ ସୁତା

ପଙ୍କରୁ ପଙ୍କଜ ପରାଏ ସକଳ

ଅପାର୍ଥିବ ଗୁଣୟତା ।

ରାଜସୁତାଙ୍କର କି ନାମ ହୋଇବ

ଭାଳି ବସିଲେ ସକଳେ

ତହୁଁ ଏକ ଲୋକ ଆନ ଦେଶେ ଦିନେ

ଯାଇଥିଲା ଦୈବବଳେ ।

ଶୁଣି ଆସ ତହୁଁ ମନେ ରଖିଥିଲା

ସେ ଦେଶର ଏକ କଥା

କ୍ଷମା ସେ କଥାଟି, ଏକାଳେ ସେ ଲୋକ

ହଲାଇ କହିଲା ମଥା-

‘‘ନାଆଁଟିଏ ଅଛି ଶୁଣ ମୋହଠାରୁ

ନୁହେଁ ତା ଆମ ଦେଶର

ଆନ ଦେଶ କଥା ‘କ୍ଷମା’ ଏହି ନାମ

ହେଉ ରାଜସୁତାଙ୍କର ।’’

ଶୁଣି ରାଜାଙ୍କର ସନମତି ହେଲା

ସୂତା ନାମ ହେଲା କ୍ଷମା

ସାକ୍ଷାତ ନାମର ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ହୋଇ

ରାଜିଲା କନ୍ୟା ଉତ୍ତମା ।

ଅମର୍ତ୍ତ୍ୟସୁଲଭ ହୃଦୟେ ତାହାର

ସରଳତା ଥିଲା ପୂରି

ବଢ଼ାଉଣ ଥିଲା ତାକୁ ଶତଗୁଣ

ସେନେହ ପ୍ରୀତି ମାଧୁରୀ ।

ଜନମ କାଳରୁ ଏ ଗୁଣ ତା ହୃଦେ

ନିହିଥିଲେ ସୃଷ୍ଟି ପିତା

ବିପରୀତ ଗୁଣ ଦେଶେ ରହି ଛାଡି

ନ ପାରିଲା ତା ଦୁହିତା ।

ତନୁବୃଦ୍ଧି ସଙ୍ଗେ ସେ ଗୁଣ ତା ହୃଦେ

ବୃଦ୍ଧି ଲଭୁଥିଲା ନିତି

ଲଭୁଥିଲା ଘୋର ଦୁଃଖ ହୃଦୟରେ

ଦେଖି ସେ ଦେଶ ଅନୀତି ।

ପିତାମାତା ତୁଲେ ଆନ ଲୋକ ପରେ

ଢ଼ାଳଇ ସେ ଯେତେ ପ୍ରୀତି

ତେତେ କଷ୍ଟ ତାକୁ ଦିଅନ୍ତି ସକଳେ

ମନ୍ଦ ମଣି ତା ଏ ରୀତି ।

ତାଙ୍କରି ପରାୟେ ହୋଇବାକୁ ତାକୁ

ଶିକ୍ଷା ଦେଉଥାନ୍ତି ସର୍ବେ

ମାତ୍ର ତାଙ୍କ ବାଣୀ ସ୍ୱଭାବେ ତାହାର

କାର୍ଯ୍ୟ ନ କରଇ ଲବେ ।

ଯେତିକି ତାହାକୁ ବ୍ୟଥା ଦେଉଥାନ୍ତି

ଏକତ୍ର ସକଳେ ମିଳି

ତେତିକି ତାହାଙ୍କ ପ୍ରତି ତାର ହୃଦେ

ପଡ଼ଇ ଶ୍ରଦ୍ଧା ଉଛୁଳି ।

ସେ ଦେଶ ଲୋକଙ୍କ ସୁଗୁଣର ନାମ

ନିଷ୍ଠୁରତା ବର୍ବରତା

ପରସ୍ପର ପ୍ରତି ପରସ୍ପରେ ତହିଁ

ଆଚରନ୍ତି ସେହି କଥା ।

କେହି ଯେବେ କାହା ମସ୍ତକ ଉପରେ

ପ୍ରହାରଇ ବେନି ପଦ

ଅନ୍ୟ ସେହିପରି କରଇ ଅଥବା

ଭୟରେ ହୁଏ ସ୍ତବଧ ।

ଦୁହିଙ୍କର ହେଲେ ସମବ୍ୟବହାର

ଦୁହେଁ ମନେ ହିଂସା ପୋଷି

ଲଭିଲେ ସୁଯୋଗ ବେନିଏ ବେନିଙ୍କ

ରକତ ଖାଆନ୍ତି ଶୋଷି ।

ନୋହିଲେ ଯଦିଚ ଭୟରେ ନିଉନ

ହୁଅଇ ତହିଁରୁ ଜଣେ

ଆନ ତାକୁ ଚାହିଁ ଅବଜ୍ଞା ଦୃଷ୍ଟିରେ

ଚାଲିଯାଏ ବଡ଼ ପଣେ ।

ନ ହୁଏ ସେ ଦେଶେ ରୋଗୀ, ଦୁଃଖୀ ପ୍ରତି

କରୁଣା କାହାରି ମନେ

ରୋଗିକୀ ନିସତ ଦେଖିଲେ ପକାଇ

ଦିଅନ୍ତି କବାଟ କଣେ ।

ଆୟୁ ଥିଲେ ରୋଗୀ ବଞ୍ଚେ ନତୁ ଯାଏ ।

ଯମପୁରେ ଛଟପଟେ

ମରିବା ଜାଣିଲେ ଘୋଷାରି ପକାଇ

ଦିଅନ୍ତି ତଟିନୀ ତଟେ ।

ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମିଲେ ସସ୍ନେହେ ଜନନୀ

ନ କରେ ତାକୁ ପାଳନ

ଅବହେଳା ଲଭି ବିଭୁଙ୍କ ଇଚ୍ଛାରୁ

ଧରଇ ମାତ୍ର ଜୀବନ ।

ନ ପାଏ ଜୀବନେ ଜନନୀ ନିକଟୁ

ସନ୍ତାନ କେବେ ଆଦର

ଏହି ଘେନି ତାର ଶୈଶବ କାଳରୁ

ରୁକ୍ଷ ହୁଅଇ ଅନ୍ତର ।

ଆହୁରି ସନ୍ତାନ ଜନମିଲା କ୍ଷଣି

ଚିପି ଦେଇ ତାର ଗଳା

ଫିଙ୍ଗିଦେଇ ବନେ ଗୃହକୁ ଲେଉଟି

ଆସଇ ଦୁଷ୍ଟା ଅବଳା ।

ଅନ୍ଧଟିଏ କେହି ଦେଖିଲେ ନୟନେ

ଉପହାସ ତାକୁ କରି

କୁଟିଳ ଉପାୟେ ଖାତରେ ପକାଇ

ଦିଏ ତାର କର ଧରି ।

କଉତୁକ ମଣି ଆନନ୍ଦ ଲଭନ୍ତି

ସେ କଥା ଦେଖିଲା ଜନେ

ବଧିର ସଙ୍ଗତେ ଧୀର କଥା କହି

ଦୁଃଖ ବଢ଼ାନ୍ତି ତା ମନେ ।

ନାରୀ ନିର୍ଯ୍ୟାତନ ଦେଖନ୍ତି ହରଷେ

‘ବାହାବା’ ଦିଅନ୍ତି ସୁଖେ

ବିଳାସ ସାମଗ୍ରୀ ନାରୀ ତହି ତାର-

ଦୁଃଖ କହି ନୋହେ ମୁଖେ ।

ଏହି ମତ ଅଟେ ସେ ଦେଶର ରୀତି

ଏହାକୁ ମଣନ୍ତି ଭଲ

ଅସଲ ଭଲକୁ ନ ଚିହ୍ନନ୍ତି କେହି

ତାହାକୁ ମଣନ୍ତି ସଲ ।

ଏ ନିଷ୍ଠୁର ଦେଶେ ସେ ରାଜବାଳିକା

ସହି ଏହା ନିରନ୍ତରେ

ବିନିମୟେ ତାର ଅମୂଲ୍ୟ ସେନେହ

ଢାଳଇ ସବୁରି ପରେ ।

ରୋଗୀକୁ ଯତନେ କରଇ ଶୁଶ୍ରୁଷା

ଅହର୍ନିଶ ବସି ପାଶେ

ଶୋଷୀକି ତୋଷଇ ଶୀତଳ ସଲିଳେ

ଭୋଖୀକି ପୂର୍ଣ୍ଣ ଗରାସେ ।

ଶରଧା ଯତନ କରଇ ସଭିଙ୍କି

ଅନ୍ଧକୁ ଦେଖାଏ ପଥ

ବୃଥା ଦଣ୍ଡତିକୁ ସାନ୍ତ୍ୱନା ଦେଇଣ

ପୂର୍ଣ୍ଣ କରେ ମନୋରଥ ।

ସେ ଦେଶର ଲୋକେ ରାଜସୁତା ଠାରେ

ଏ ବିପରୀତ ବେଭାର

ଦେଖି ତାହା ପ୍ରତି କ୍ରୋଧ ବହି ମନେ

କଲେ ତା ନିନ୍ଦା ଅସାର ।

ଏହି କଥା ଶାଖା- ପଲ୍ଲବିତ ହୋଇ

ବାଜିଲା ନୃପଙ୍କ କର୍ଣ୍ଣେ

ପ୍ରହାରେ ଦଣ୍ଡିତ କଲେ ଦୁହିତାକୁ

ନିଷ୍ଠୁର ନିର୍ଦ୍ଦୟ ପଣେ ।

ବୋଇଲେ ବିଦେଶୀ ନାମ ଦେଲାକ୍ଷଣି

ଧରିଲୁ ବିଦେଶୀ ଗୁଣ

ଆଉ ଯେବେ ହେବୁ ଏମନ୍ତ ତୋ ଦେହ

କାଟି ବୋଳିବ ମୁଁ ଚୂନ ।

କ୍ଷମା ତାହା ସହି କ୍ଷମିଲା ପିତାଙ୍କୁ

ବ୍ୟଥାରେ ହୋଇ ମଉନ

ଅନ୍ତରେ ଲଭିଲେ ଘୋର ଦୁଃଖ ସୁଦ୍ଧା

ନ ଛାଡ଼ିଲା ତାର ଗୁଣ ।

ହୃଦୟ ବେଦନା ବୁଝିବାକୁ ସଙ୍ଗୀ

ନାହିଁ ତା ସେ ଦେଶେ ଜଣେ

ନୀରବେ ରହଇ ଅଶ୍ରୁ ଢାଳି ଦେଇ

ମନକଥା ମାରି ମନେ ।

କେବେ ନିରଜନେ ତଟିନୀ ପୁଳିନେ

ବସି ତାର କଳ ତାନେ

ମଶାଇ ଆପଣା କଳକଣ୍ଠ ଶମେ

ହୃଦଭରା ଦୁଃଖ ଗାନେ ।

ବୃକ୍ଷଡ଼ାଳେ ଯେବେ ରାବଇ କୋକିଳ

ତାହାକୁ ଉଦ୍ଦେଶ କରି

କ୍ଷମା କହେ ବାଣୀ- ‘‘ଯେବେ ମୁଁ ଶକତି

ଲଭନ୍ତି ପକ୍ଷି, ତୋପରି;

ଗାଉଥାନ୍ତି ମୋର ହୃଦୟର ଗାଥା

ଗ୍ରାମେ ଗ୍ରାମେ ଦେଶେ ଦେଶେ

ଚାଳନ୍ତି ଜନଙ୍କୁ ସତପଥେ ତୋଷି

ତାଙ୍କ ମନ ଉପଦେଶେ ।

କେତେ ବନଗିରି ଦେଖି ଦେଖି ଉଡ଼ି

ଲଙ୍ଘି ଯାଉଥାନ୍ତି ମୁହିଁ

ଉପରେ ଅନନ୍ତ ନୀଳାକାଶ, ତଳେ

ରହନ୍ତା ଶ୍ୟାମଳ ଭୂଇଁ ।

ମନ ଅନୁରୂପ ସଙ୍ଗିଟୀଏ ଖୋଜି

ଆଣନ୍ତି ମୋର ନିମନ୍ତେ

କାଟୁଥାନ୍ତି କାଳ ମୋ ହୃଦ ବେଦନା

ଗାଇ ତାହାର ଅଗ୍ରତେ ।

ମେଲିଛି ଚୌଦିଗେ ଏହି ବସୁମତୀ

ପ୍ରକୃତି ଶୋଭା ଭଣ୍ଡାର

ଜନମ ତା ବୃଥା ସେ ଦୃଶ୍ୟ ଦର୍ଶନୁଁ

ବଞ୍ଚିତ ନେତ୍ର ଯାହାର ।

ଲୋଡ଼େ ମୋ ପରାଣ ସେହି ସଙ୍ଗୀ ସଙ୍ଗେ

ହୁଅନ୍ତି ବନବାସିନୀ

ମାତ୍ର ନ କରାଏ ନିୟତ ମୋତେ ସେ

ସୁଖପଥପଥିକିନୀ ।

ଇଚ୍ଛା ମୋର ସଦା ଭ୍ରମି ଦେଖୁଥାନ୍ତି ।

ପ୍ରକୃତ ଲୀଳା ଅନନ୍ତ

ମେଣ୍ଟୁଥାନ୍ତା ମୋର ନୟନ ପିପାସା

ଚିତ୍ତ ହୁଅନ୍ତା ତୃପତି ।

ଚନ୍ଦ୍ରକରେ ବସି ସଙ୍ଗ ସଙ୍ଗତରେ

ଗିରି ନିର୍ଝରିଣୀ ତଟେ

ହୃଦୟ-କପାଟ- ଅର୍ଗଳ ମୋଚନ

କରୁଥାନ୍ତି ଅକପଟେ ।

ଦୁହେଁ ଦୁହିଙ୍କର ମନକଥା ଗାଇ

ଲଭୁଥାନ୍ତି ମନେ ସୁଖ

ଦଣ୍ଡକ ବିଚ୍ଛେଦ ହୃଦୟେ ଆଣନ୍ତା

ପର୍ବତ ପରାଏ ଦୁଃଖ ।

କଟୁଥାନ୍ତା ସୁଖେ ବିଭାବରୀ ସ୍ନିଗ୍ଧ-

ଉପଳ ଶେଯ ଶୟନେ

ବସୁଥାନ୍ତୁ ବେନି ଲତିକା-ନିକୁଞ୍ଜେ

ଦିବସର ଯଉବନେ ।

ପାଦପେ ଅତିଥି ସେବା କରୁଥାନ୍ତେ

ଖଞ୍ଜି ମିଷ୍ଟ ପକ୍ୱପାଳ

ଦୂର କରୁଥାନ୍ତା ପିପାସା ତଟିନୀ

ଅରପି ଶୀତଳ ଜଳ ।

ମାନସ ଉଲ୍ଲାସେ ତୋଳି ବନଫୁଲ

ହାର ଗୁନ୍ଥ ଯତନରେ

ଲମ୍ବାଉ ଥାଆନ୍ତୁ ଦୁହେଁ ଦୁହିଙ୍କର

ଗଳାରେ ସ୍ନେହ ଆଦରେ ।

ନୂଆ ନୂଆ ଦୃଶ୍ୟ ହେଉଥାନ୍ତା ଯେବେ

କିଛି ନୟନ ଗୋଚର

ଦେଖି ଦେଖାଇଣ ମହାସୁଖ ମନେ

ଲଭୁଥାନ୍ତୁ ପରସ୍ପର ।

କେଡ଼େ ଭାଗ୍ୟବତୀ       ଶବରଳଳନା

ପ୍ରକୃତି କୋଳେ ବର୍ଦ୍ଧିତା

ବିଳାସ ବାସନା ପଶୁ ନାହିଁ ପ୍ରାଣେ

ଶୁଭ୍ର ସାରଲ୍ୟେ ମଣ୍ଡିତା ।

ପ୍ରକୃତି ଦେବୀଙ୍କ ଅସରନ୍ତି ଦ୍ରବ୍ୟ-

ଭଣ୍ଡାରେ ସେ ଅଧୀଶ୍ୱରୀ

ତାଙ୍କ ଭାଗ୍ୟ ସଙ୍ଗେ କେଉଁ ଗୁଣେ ହେବ

ରାଜାରାଣୀ ଭାଗ୍ୟ ସରି ?’’

କହୁ କହୁ ଏହା କୋକିଳକୁ କ୍ଷମା

ଯାଏ ସେହୁ ତହୁଁ ଉଡ଼ି

ସନ୍ଧ୍ୟା ସମାଗମେ କ୍ଷୁଣ୍ଣ ମନେ ବାଳା

ଗୃହକୁ ଆସେ ବାହୁଡ଼ି ।

ଏହିପରି କ୍ଷମା ଦୁଃଖେ କାଟେ କାଳ

ଭୋଗି ସେ ଦେଶ ଅନୀତି

ମନକଥା ମନେ ମାରଇ ମଉନେ

ସଦା ଅଶ୍ରୁ ଜଳେ ତିନ୍ତି ।

(୨)

କିଛିଦିନ ଅନ୍ତେ ନିଦାଘ ନିଶାନ୍ତେ

ମହୀରେ ହେଲା ପ୍ରକାଶ

ଶମ୍ପାଶୋଭି-ବଜ୍ର- ଗର୍ଭ ମେଘରଥେ

ଚଢ଼ିଣ ଆଷାଢ଼ ମାସ ।

ଝର ଝର ଝର ଝରିଲା ବରଷା

ନିଦାଘତାପିତା ଧରା

ତୃପତି ଲଭିଲା ସୁଶୀତଳ ହେଲା

ସଜରେ ହେଲା ତତ୍ପରା ।

ଦୂର୍ବା ପଲ୍ଲବିଲା ତଟିନୀ ପୂରିଲା

ଚୌଦିଗେ ଶ୍ୟାମଳ ଶୋଭା-

ବିକଶିତ ହୋଇ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟପିପାସୁ

ମନ କଲା ଅତି ଲୋଭା ।

ଏହିକାଳେ କ୍ଷମା ଦିନେ କରୁଥିଲା

ତଟିନୀ ତୀରେ ଭ୍ରମଣ

ଦେଖିଲା ସ୍ରୋତରେ ଭାସି ଆସୁ ଆସୁ

ଏକ ନର ଅପଘନ ।

ତରଙ୍ଗ ଆଘାତେ ସେହିଠାରେ ତାହା

ଲାଗିଗଲା ବାଲିଚରେ

କୌତୁହଳ ବହି କ୍ଷମା ତା ନିକଟେ

ପ୍ରବେଶିଲା ଅତି ଖରେ ।

ଦେଖିଲା ସେ ନୁହେଁ ଯୁବା ଅବା ବୃଦ୍ଧ

କିଶୋର ଅତି ସୁନ୍ଦର

ପ୍ରତି ଅଙ୍ଗେ ତାର ଫିଟି ଯାଇଅଛି

ସତେ କି ଲାବଣ୍ୟଝର ।

ଗୌର ତନୁ ତାର ନିନ୍ଦଇ କନକେ

ମୁଖ ଅତି ପରସନ୍ନ

ପ୍ରତେ ହୁଏ ଅବା ସ୍ରୋତାଘାତେ ପଦ୍ମ

ହୋଇଛି ଏଥି ପତନ ।

ଚାଲୁଅଛି କ୍ଷୀଣ ନିଶ୍ୱାସ ପ୍ରଶ୍ୱାସ

ଦେହେ ତାର ନାହିଁ ଜ୍ଞାନ

ଯତ୍ନେ ଶୁଷ୍କ ସ୍ଥାନେ ଆଣି କଲା କ୍ଷମା

ତା ଦେହେ ତାପ ପ୍ରଦାନ ।

କ୍ରମେ ସଞ୍ଚରିଲା ଚେତା ଜଡ଼ ଦେହେ

ନୟନ ଫିଟିଲା ଧୀରେ

ଫୁଟିଗଲା କିବା ନୀଳ-ଇନ୍ଦୀବର

ମୁଖ ହେମ-ସରସୀରେ ।

ଜ୍ଞାନ ଲଭି ମନେ ଦେଖିଲା ବାଳକ

କ୍ଷମା ବହୁତ ଯତନେ

ଜନନୀରୁ ବଳି ସେବା କରୁଅଛି

କରୂଣା-ମଣ୍ଡିତାନନେ ।

ଭାଳିଲା କିଶୋର ମୋହପ୍ରତି ଏତେ

ଦୟା କେଉଁ ଦେବୀ ବହି

ତ୍ରିଦିବୁଁ ଓହ୍ଲାଇ ରଖିଲା ମୋ ପ୍ରାଣ

କେତେ କଷ୍ଟ ଦେହେ ସହି ।

ଅମରୀ ନୋହିଲେ ଏ ଅପୂର୍ବ ଶୋଭା

ଧରନ୍ତା କେଉଁ ଯୁବତୀ

ଏ ଚାରୁ ଶୋଭାକୁ ଉପମା ହେବାକୁ

ନାହିଁ ଭବେ ଭାଗ୍ୟବତୀ ।

କନକ ଚମ୍ପକ ଜିଣି ଦେହକାନ୍ତି

ଦିଶୁଅଛି ତାରତର

ସୁଡ଼ୋଲ ମୁଖରେ ସୁଢ଼ଳ ନାସିକା

ଆହା କିବା ମନୋହର ।

ସୁନୀଳ କମଳ- ନୟନଯୁଗଳ

ଚାହାଣୀ କୋମଳେ ଭରା

ତାହାରି ଭିତରେ ପୀୟୂଷ ବିଧାତା

ଲୁଚାଇ ରଖିଛି ପରା !

କୁଞ୍ଚିତ କୁନ୍ତଳ ପୃଷ୍ଠକୁ ଆବରି

ଲୋଟୁଅଛି କଟିତଳେ

ନବୀନ ନୀରଦ ସରି ନୋହେ ତାକୁ

ଦଳିତ ଅଞ୍ଜନ ଦଳେ ।

ଫୁଟିଲା କମଳ ଜିଣେ କରତଳ

ବାହୁ ମୃଣାଳକୁ ବଳି

ଚାରୁ ଚରଣର ତଳ ରଙ୍ଗିମାରେ

କୋକନଦେ ଦିଏ ଦଳି ।

ରୁଜୁ ଦେହଲତା ନୁହେ ଅତିଉଚ୍ଚ

ନୁହଇ ତ ଅତି ଛୋଟ

ନୁହେ ଅତିଶୟ କ୍ଷୀଣ ତ କିଶୋରୀ

ଅବା ନୁହେ ଅତି ମୋଟ ।

ଯହିଁ ଯେଉଁ ଶୋଭା ସାଜିବ ତେମନ୍ତ

ଖଞ୍ଜିଛି ବିଧାତା ଜାଣି

ଅଳଙ୍କାର ନାହିଁ ଗୋଟିଏ ସେ ଦେହେ

ସେ ତ ଅଳଙ୍କରରାଣୀ ।

ଏତେ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟର ଅଧିକାରିଣୀ ଯେ

ତାହାର ଅନ୍ତରପୁର

ସୁଗୁଣ-କୁସୁମ- ସୌରଭରେ କିଆଁ

ନ ଦୋଇବ ଭରପୂର !

କମଳେ ସୁଷମା ସୁଗନ୍ଧ ଥିଲେ କି

ନ ଥାଏ ମଧୁ ଭିତରେ

ଆଗେ ଗଢ଼ିସାରି କମଳକୁ ବିଧି

ଗଢ଼ିଛି ୟାକୁ ପଛରେ ।

ଏମନ୍ତ ବିଚାରୁ ବିଚାରୁ କିଶୋର

କ୍ଷମାର ନେତ୍ରଯୁଗଳ

ମିଳିତ ହୋଇଲା କିଶୋର ନୟନେ

ପୁଲକିଲା ଗଣ୍ଡସ୍ଥଳ ।

ଚାହିଁ ବାର ଦେଖି କୁମାରକୁ କ୍ଷମା

ଗୃହେ ଗଲା ବେଗେ ଧାଇଁ

ଇଷଦୁଷ୍ମ ଦୁଗ୍‌ଧ ଆଣି ସୁସ୍ଥ କଲା

ସେ କିଶୋରକୁ ପିଆଇ ।

ପିନ୍ଧାଇଲା ଶୁଷ୍କ ଅମ୍ବର ତା ସିକ୍ତ

ବସ୍ତ୍ର ପାଲଟାଇ ଦେଇ

ଶୁଆଇଲା ତାକୁ ଯତନେ ଶଯ୍ୟାରେ

ଆପଣା ମନ୍ଦିରେ ନେଇ ।

ଶାନ୍ତି ଲଭିଥିଲା କିଶୋର ସକଳ

ଚିନ୍ତା ମନୁ ଦୁର କରି

ନେଲା ନିଦ୍ରାଦେବୀ- ଉତ୍ସଙ୍ଗେ ଆଶ୍ରୟ

ମାତାକୋଳେ ଶୁଶୁସରି ।

ନିନ୍ଦ୍ରାନ୍ତେ କିଶୋର ଉଠିବାର ଦେଖି

କ୍ଷମା ତାର ପାଶେ ବସି

ପୁଚ୍ଛିଲା- ‘‘କହେ ହେ କି ନାମ ତୁମ୍ଭର

କେଉଁ ଦେଶ-ନଭ-ଶଶୀ ?

ସେ ଦେଶ ଉଜ୍ଜଳ ଭାଲପଟେ ଢାଙ୍କି

ଘୋର ଅମା ଅନ୍ଧକାର

କେଉଁ ଦୁର୍ଘଟନା ଆଣିଲା ଏଥିକି

ଜଳସ୍ରୋତେ ଏ ପ୍ରକାର ?

କେଉଁ ପିତା ମାତା କୋଳ ଅଳଙ୍କାର

କେଉଁ ଗୃହ ଶୋକେ ଭରି

ଆସିଲ ଏ ସ୍ଥାନେ କହ ହେ ଶ୍ରବଣେ

ଉତ୍ସୁକ ମନ ମୋହରି ।’’

କହିଲା କିଶୋର- ‘‘ଶୁଣ ଗୋ ସୁନ୍ଦରି !

ମୋର ପୂର୍ବ ବିବରଣ

ଦୟାପୁର ନାମେ ଦେଶ ଅଛି ତହିଁ

ଦୟାବନ୍ତ ସର୍ବଜନ ।

ପିତାଙ୍କର ନାମ ଦୟାସାଗର, ମୋ

ନାମ ଅଟେ ଦୟାନିଧି

ଭର୍ଗଧାରିଣୀଙ୍କ ନାମ ଦୟାବତୀ

ଘଟଣା କରିଛି ବିଧି ।

ଯୁବରାଜ ମୁହିଁ ସେ ଦେଶର, ମୋର

ଜନ୍ମଦାତା ନରବର

ଏକମାତ୍ର ମୁହିଁ ସୁତ ଗୋ ରୂପସି !

ଜନକ ଜନନୀଙ୍କର

ଯତନରେ ମୋତେ ବଢ଼ାଇ ସେ ବେନି

ଭୁଞ୍ଜୁଥିଲେ ଅତି ସୁଖ

ବାଇ ହେଉଥିଲେ ଦଣ୍ଡେ ନ ଦେଖିଲେ

ସେମାନେ ମୋହର ମୁଖ ।

ପରିମାଣି ନୋହେ ସେ ବେନିଙ୍କ ସ୍ନେହ

ବର୍ଷଇ ଯା ମୋ ଉପରେ

ଖଣ୍ଡ ସାଚି କେହି କା’କୁ ଊଣା ଯେହ୍ନେ

ନୁହନ୍ତି ମଧୁରସରେ ।

ମୋ ଲାଗି ତାଙ୍କର ମଧୁର ଦାମ୍ପତ୍ୟ-

କଳହ ବଢ଼ଇ ସଦା

ଜନକ ବୋଲନ୍ତି ‘ମୋ ପ୍ରତି ପୁତ୍ରର

ବେଶି ଭକତି ଶରଧା ।

ଜନନୀ ଭାଷନ୍ତି ‘ଭ୍ରାନ୍ତି ତୁମେ ଅତି

ନ ବୁଝ ବାଳକ ମତି

ସନ୍ତାନ ମନରେ ପିତା ଠାରୁ ବେଶି

ସ୍ନେହ ଧରେ ମାତା ପ୍ରତି ।

ଅବଶେଷେ ଦୁହେଁ ମାତନ୍ତି ହରଷେ

କଳି ଭାଙ୍ଗି ମୋ ବଚନେ

ମୁଁ ବୋଲଇ ଯହୁଁ ‘ସମାନ ଭକତି

ଅର୍ପେ ବେନିଙ୍କ ଚରଣେ ।

କେମନ୍ତେ ସେ ବେନି ବଞ୍ଚୁଥିବେ ଏବେ

ତାଙ୍କ କଥା ଭାଳି ମନେ

ଦୁଃଖରେ ବିଦାରି ହୁଅଇ ହୃଦୟ

ଅଶ୍ରୁ ଝରଇ ନୟନେ ।

ଦେଶ ଛାଡ଼ି ପିତା ଆସୁଥିଲେ ଦିନେ

ଦୁର କାନନ ଭ୍ରମଣେ

କହିଲେ ମାତାଙ୍କୁ ଛାଡ଼ିବା ପାଇଁକି

ମୋତେ ତାଙ୍କର ଗହଣେ ।

ଜନନୀ ବୋଇଲେ ‘ତା ଯେବେ ହୋଇବ

କି ଘେନି ବଞ୍ଚିବି ମୁହିଁ

ଦଣ୍ଡେ ନ ଦେଖିଲେ ତା ମୁଖ ମୋ ଜୀବ

ଛାଡିଯିବ ମର୍ତ୍ତ୍ୟଭୂଇଁ ।

ଏକାଳେ ମୁଁ ଯାଇ ମାତା ପାଶେ ଅଳି

କଲି ବନେ ଯିବାପାଇଁ

ଏଡି ନ ପାରି ମୋ ବଚନ ପିତାଙ୍କୁ

କହିଲେ ମାତା ବୁଝାଇ ।

‘ମୋ ଯିବା ନିମନ୍ତେ ଆୟୋଜନ ତେବେ

କର ତବ ସଙ୍ଗତରେ

କିଛି ଦିନ ଦେଖି କାନନ ସୁଷମା

ବାହୁଡ଼ିବା ପୁଣି ଘରେ ।’

ତାହା ଶୁଣି ପିତା ଯୋଗାଡ଼ ନିମନ୍ତେ

ଆଜ୍ଞା ଦେଲେ ଅନୁଚରେ

ଯଥାକାଳେ ପିତା ମାତା ବାହାରିଲେ

ମୋତେ ଘେନି ସଙ୍ଗତରେ ।

ଜଳକ୍ରୀଡ଼ା ପାଇଁ ପରିଚାରବର୍ଗ

ବହି ନେଲେ ଜଳଯାନ

କରିବର-ପୃଷ୍ଠେ ହାଉଦା ପଡ଼ିଲା

ଖଞ୍ଜା ତହିଁ ରତ୍ନମାନ ।

ମୋ ସହିତେ ବସି ତହିଁରେ ଗମିଲେ

ମାତା ପିତା ଦୁଇଜଣ

ପଶ୍ଚାତେ ଚଳିଲେ ନାନା ଦ୍ରବ୍ୟ ଘେନି

ସଙ୍ଗତେ କିଙ୍କରଗଣ ।

ଏମନ୍ତେ ଚଳନ୍ତି ଦିନମାନ ଦେଖି

ବସନ୍ତ ବିଳାସ ବନେ

ରଜନୀ ସମୟ ବସ୍ତ୍ରାବାସ ଟାଣି

ଯାପନ୍ତି ଆନନ୍ଦ ମନେ ।

କି କହିବ ସେହି କାନନର ଶୋଭା

ଆସୁନାହିଁ କହିବାର

ଅଟେ ସେ ଏମନ୍ତ ନେତ୍ରେ ଦେଖି ହୃଦେ

ଅନୁଭବ କରିବାର ।

ଏକେତ ହୋଇଛି ୠତୁରାଜଙ୍କର

ଆଗମନ ଧରାଧାମେ

ମଧୁସ୍ୱର ପିକେ ଢାଳୁଛନ୍ତି କର୍ଣ୍ଣେ

ଗୀତି ଗାଇ ବିଭୁନାମେ ।

ଶୀତାନ୍ତେ ତରୁଏ ନୂତନ ପଲ୍ଲବ-

ଦୁକୂଳ ପିନ୍ଧିବା ପାଇଁ

ପୁରାତନ ପକ୍ୱ- ପର୍ଣ୍ଣ-ଚେଳମାନ

ଦେଇଅଛନ୍ତି ଖସାଇ ।

ଶୋଭୁଛନ୍ତି ତହିଁ ନାନା ଜାତି ତରୁ

ପିନ୍ଧିଣ ପଲ୍ଲବ-ପାଟ

ସହକାରକୁଞ୍ଜେ ଲାଗି ଯାଇଅଛି

ମଧୁପଗଣଙ୍କ ନାଟ ।

ଚୂତ ମୁକୁଳରୁ ସୌରଭ ଚୋରାଇ

ବହୁଛି ମଳୟ ବନେ

ଶୋଭା ଧରିଛନ୍ତି ପ୍ରତି ବୃକ୍ଷେ ତହିଁ

କେବା ପୁଷ୍ପେ କେବା ପର୍ଣ୍ଣେ ।

ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣକାନ୍ତି ଜିଣା କେତକୀ କଣ୍ଟକ-

ଦୁର୍ଗେ ଲୁଚି ରହି କାହିଁ

ସମୀର ହସ୍ତରେ ଦେଉଛି ସୁରଭି

ଚଉଦିଗକୁ ପଠାଇ ।

ଚମ୍ପକ କଳିକା ଦେଉଛନ୍ତି ଦେଖା

ଶ୍ୟାମଳ ପତ୍ର ଗହଳେ

କାହିଁବା ଅଶୋକ ପିନ୍ଧି ରକ୍ତାଂଶୁକ

ଟାଣେ ନୟନଯୁଗଳେ ।

ଯହିଁ ପଡ଼ିଯାଏ ନୟନ ସେଇଠି

ଅନାୟତ୍ତେ ରହେ ଲାଖି

ପୁଣି ନବ ଶୋଭା ଦର୍ଶନ ଆଙ୍କାଙ୍କ୍ଷା

ଫେରାଏ ତାହାକୁ ଡାକି ।

ନୀଳ ନଭେ ଜିଣି ନୀର ନୀଳିମାରେ

ପ୍ରକୃତିନିର୍ମିତ ସର

କୁମୁଦ ବହ୍ଲାର ଶତଦଳେ ପୂରି

ଦିଶୁଅଛି ମନୋହର ।

ରଜତେ ଧିକ୍କାରି କାନ୍ତିରେ ସଫରି

ବିହରନ୍ତି ତାର ବନେ

ବକ କାରଣ୍ଡବ ଚକ୍ରବାକ ତହିଁ

ଚରୁଛନ୍ତି ସୁଖମନେ ।

ରାତ୍ରେ ସେହି ଜଳେ ଚନ୍ଦ୍ର ତାରା ସହ

ପଡ଼ି ଗଗନର ଛାଇ

ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱେ ଅବା ସର ଜଳ, ନିମ୍ନେ ନଭ

ଭ୍ରମ ଦିଏ ଉପୁଜାଇ ।

କେଉଁଠାରେ ଅବା ବୃକ୍ଷେ ପାଚି ଝଡ଼ି

ପଡ଼ୁଛି ସକ୍ୱବଦରୀ

ଆସୁଛନ୍ତି କକ୍ଷେ ପାତ୍ର ଘେନି ତୋଳି

ନେବାକୁ ତାହା ଶବରୀ ।

ଭାସି ଆସେ କେଉଁ ବୃକ୍ଷ ଅନ୍ତରାଳ

ଅନାମା ବିହଙ୍ଗସ୍ୱର

ନାନାବର୍ଣ୍ଣେ ପକ୍ଷୀ ବିହରୁଅଛନ୍ତି

ସେ ବନେ ବିରଚି ଘର ।

କାହିଁ ଚରୁଛନ୍ତି ବିଚିତ୍ର କୁରଙ୍ଗ

ଚପଳନୟନେ ରହି

କେଉଁଠାରେ ନାଚେ ବର୍ହୀ ବର୍ହ ତୋଳି

ଆନନ୍ଦେ କଣ୍ଠ ଫୁଲାଇ ।

ତାହିଁ କୁସୁମିତ ସର୍ଷପ କେଦାର

ଚଉପାଶେ ଘନବନ

ପ୍ରସାରିତ କିବା ସେ ବନଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ

ନିମନ୍ତେ କନକାସନ !

ବେଢିଛି କେଉଁଠି ନିବିଡେ ବଲ୍ଲରୀ

ତମାଳ ତରୁର କାୟେ

ଦିଶୁଅଛି ସେହି ଲତାର କୁସୁମ

ମୁକୁତା ମୁକୁଟ ପ୍ରାୟେ ।

ପ୍ରେୟସୀର ଗଣ୍ଡେ ବିଦାୟ ଚୁମ୍ବନ

ପ୍ରାୟ ନବ ପ୍ରଣୟୀର

ଚୁମ୍ବେ ଅସ୍ତୋନ୍ମୁଖ ତପନ-କିରଣ

କୁସୁମିତା ଲତା ଶିର ।

କୁସୁମ ଭୂଷଣେ ଭୂଷିତ ପଳାଶ

ଦୂରରୁ ମୋହୁଛି ମତି

ଟେକିଛି ସେ କିବା ବନଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କର

ଶିରେ ନାଲି ପାଟଛତି ।

ଠାବେ ଠାବେ କେତେ ନକ୍ଷତ୍ର ପରାଏ

ଫୁଟିଛି ବନମଲ୍ଲିକା

ତୋଳି ନେଇ ତହୁଁ ଖୋଷନ୍ତି ଖୋଷାରେ

ଶବରୀ ଫୁଲରସକା ।

ଏହିମତେ ଦେଖି ଦେଖି ବନ ଶୋଭା

ହେଉଥିଲୁ ଅଗ୍ରସର

ମଧୁଋତୁ ଯାଇ ନିଦାସ ରାଜତ

କଲା କ୍ରମେ ଧରା ପର ।

ଏତେ ଦିନ ଗଲା ମୋତେ ନ ଲାଗିଲା

ମାତ୍ର ଦିବସକ ପରି

ତୁଷ୍ଣା ବଢ଼ୁଥାଏ ଆକଣ୍ଠ ସେ ଶୋଭା

ନୟନରେ ପାନ କରି ।

ନିତି ସେ ଶୋଭାରେ ଭରି ଉଠୁଥାଏ

ବାଳକ ହୃଦୟ ମୋର

ଛାଡି ଯିବା ଲାଗି ଇଚ୍ଛିଲେ ଜନମେ

ମାନସେ ଉତ୍କଣ୍ଠା ଘୋର ।

ମୋ କ୍ଷୁଦ୍ର ବୁଦ୍ଧିରେ ଭାଳିବସେ ମୁହିଁ

ମୋ ଆସିଥିବାର ଜାଣି

ଚଉଦିଗେ ସିନା ଏ ଶୋଭା ସଜାଇ

ରଖିଛି ପ୍ରକୃତିରାଣୀ ।

ନୋହିଲେ କି ଆଉ ସବୁ ଦିନେ ବସି

ଥାଏ ଏ ସୁଷମା-ହାଟ ।

ନିତି ଏକ ଶୋଭା ଅକ୍ଷୁଣ୍ଣ ରଖିବ

କା ଶକ୍ତି ଏଡେ ବିରାଟ ?

ଦେଖିଛି ଉଦ୍ୟାନେ ଫୁଟଇ ଏକ୍ଷଣି

ଯେଉଁ କୁସୁମରତନ

ମୁହୂର୍ତ୍ତକ ଅନ୍ତେ ଘଟିଯାଏ ପୁଣି

ତାଠାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ।

ମାତ୍ର ରହିଅଛି ଆନନ୍ଦ ଅଲକ୍ଷ୍ୟେ

ଏ ଦୃଶ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନେ

ନ ହେଲେ ଏକଇ ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖି ନିତି

ଳିଟା ଧରନ୍ତାଣି ମନେ ।

ବିବର୍ତ୍ତନ ମଧ୍ୟେ ଜାଗି ଉଠୁଅଛି

ମହିମା ଚିରନ୍ତନର

ଯହିଁରେ ହରାଇ ଦେଇ ବସେ ସତ୍ତା

ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ-ପିପାସୁ ନର ।

ବିଭୁଙ୍କ ଅସ୍ତିତ୍ୱ ପ୍ରକଟାଏ ଏଥେଁ

ଅଦୃଶ୍ୟ କର କୌଶଳ

ଏଥିଲାଗି ସ୍ୱତଃ ନତ ହୋଇ ମଥା

ଭାଜେ ଦାମ୍ଭିକର ବଳ ।

ଭାଳି ଏହା ଦେଖି ଦେଖି ଯାଉଁ ଯାଉଁ

ସେହି ବନଶୋଭାମାନ

ଏହା ମଧ୍ୟେ କଲା ଋତୁରାଟ ମଧୁ

ମହୀରୁ ବେଗେ ପ୍ରସ୍ଥାନ ।

ଅତି ସୁଖେ ସର୍ବେ ନିଦାଘ ଯାପିଲୁଁ

ଏକ ମନୋହର ବନେ

ଆଦ୍ୟରେ ଆମ୍ଭକୁ ଦେଖି ଭୟ କଲେ

ସେ ବନର ଜୀବଗଣେ ।

କହିଛି ମୋ ଦେଶ ଜନେ ଦୟାବନ୍ତ

ନ ଜାଣନ୍ତି କଟୁ ଭାଷା

ନ ମାରନ୍ତି ବନୁଁ ଗୋଟିଏ ଶ୍ୱାପଦ

ହୃଦୟେ ବହି ଜୀଘାଂସା ।

କାହାରି ଉପରେ ହିଂସା ନ ରଖନ୍ତି

ନ ରହି ବାଦ ବିବାଦେ

ଦୟା କ୍ଷମା ସ୍ନେହ ମୈତ୍ରୀକି ଆଚରି

ଚଳୁଥାନ୍ତି ନିର୍ବିବାଦେ ।

ଯହୁଁ ସେ ଲାଗିଲେ ଆପଣା କରମେ

ନ ଦେଖାଇ ତାଙ୍କୁ ଭୟ

ତେଣୁ ସେ ବନରେ ପଶୁ ପକ୍ଷୀ ସର୍ବେ

ରହିଲେ ହୋଇ ନିର୍ଭୟ ।

ମହକାଇ ଦେଲା ବନ ଚଉଦିଗ

ମଧୁଦ୍ରୂମେ ଫୁଟି ଫୁଲ

ସେ ଗନ୍ଧେ ଆକୃଷ୍ଟ ହୋଇଣ ଧାଇଁଲେ

ମଧୁଲୁବ୍‌ଧ ଅଳିକୁଳ ।

ବାସର-ଯୌବନେ ତରୁତଳେ ମୁହିଁ

ବସି ହୋଇ ହର୍ଷଚିତ୍ତ

ଶୁଣଇ ନିବିଷ୍ଟେ ବିହଙ୍ଗ-କାକଳୀ

ଦୂର ମୁରଲୀ ସଙ୍ଗୀତ ।

ଅପୂର୍ବ କୀର୍ତ୍ତନ କରନ୍ତି ପକ୍ଷୀଏ

ସ୍ୱରଗ ସୁଧାକୁ ଜିଣି

କାଠହଣା ତହିଁ ବଜାଏ ମୃଦଙ୍ଗ

ଗୁଣ୍ଡିଚି ବଜାଏ ଗିନି ।

ଉଷାର ଓଢ଼ଣା ଫେଡ଼ଇ ସେ ବନେ

କଜଳପାତିର ଗାନ

ମଧୁର ମଳୟ ବହି ସେତେବେଳେ

ପୁଲକିତ କରେ ପ୍ରାଣ ।

ଏମନ୍ତ ଆନନ୍ଦେ ନିଦାଘ ସମୟ

କଟିଗଲା ତର ତର

ନିଦାଘ ଦାରୁଣ ନଗରବାସୀଙ୍କି

ବନେ ଅତି ମନୋହର ।

ପ୍ରବେଶ ହୋଇଲା ଏ ବରଷା, ନଭେ

ଉଇଁଲା ନୀଳ ନୀରଦ

ବକାଳୀ ତା ଗଳେ ବିନାସୂତ୍ରେ ଗୁନ୍ଥା

ମଲ୍ଲିକା ପ୍ରାୟେ ବିଶଦ ।

ବିଜୁଳୀ ପ୍ରଭାରେ ଆଲୋକିଲା ଦିଶା

ଗର୍ଜିଲା ବଜ୍ର ଅମ୍ବରେ

କିବା ଦେବତାଙ୍କ ଯୁଦ୍ଧଯାତ୍ରା ବାଦ୍ୟ

ନାଦ ହେଲା ସ୍ୱରଗରେ ।

ଏହା ଦେଖି ହୋଇ ଆନନ୍ଦେ ଉନ୍ମତ୍ତ

ସେ ବନେ ଅମାପ କେକୀ

ଜୀମୂତ ଗର୍ଜନ ତାଳେ ପଦ ଯୋଖି

ନାଚିଲେ ଚନ୍ଦ୍ରିକା ଟେକି ।

ଇନ୍ଦୁଗୋପ କୀଟ ନାଲିପାଟ ପିତ

ଚାଲିଲେ ଧରା ଉପରେ

ମୂଷଳ ଧାରରେ ବାରିଧାରା ମେଘ

ଢାଳିଦେଲା ଅକାତରେ ।

ପୂରିଗଲା ଜଳେ ଯହିଁ ଥିଲା ଯେଉଁ

ଖାଲ ବିଲ ନଦୀ ସର

ବନଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କର ଦରପଣ ପରି

ଦିଶିଲା ସେ ଶୋଭାକର ।

ଶ୍ୟାମଳ ସମ୍ପଦ ପ୍ରକୃତି ଭଣ୍ଡାର

ଚଉଦିଗେ ଗଲା ପୂରି

ଯହିଁ ପଡ଼େ ନେତ୍ର ଦେଖଇ ପଡୁଛି

ହରିତ ଶୋଭା ଉତୁରି ।

ନଭ ନୀଳିମାକୁ ଧରିଲେ ଭୂଧରେ

ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ହୋଇ ଉତ୍‌ଫୁଲ୍ଲ

ଯଉବନ ଭାରେ ତଟିନୀଏ ବିଚା-

ରିଲେ ଲଙ୍ଘିବାକୁ କୂଳ ।

ଏହିକାଳେ ପିତା ମାତା ବଳାଇଲେ

ସଲିଳ ବିହାରେ ମନ

ଜଳଯାନେ ବସି ଏକ ତଟିନୀରେ

ବିହରିଲୁ ତିନିଜଣ ।

ସେତେବେଳେ ଯେଉଁ ଅବ୍ୟକ୍ତ ମଧୁର

ଭାବେ ପୂରିଥିଲା ମନ

କିଏ ଭାବିଥିଲା ଘଟିବ ତହିଁରୁ

ଉପସ୍ଥିତ ଅଘଟନ ?

ଅନୁକୂଳ ସ୍ରୋତେ ତରାଇ ଆମ୍ଭର

ତରୀ ନେଉଥାଏ ବାହି

ନାଚି ଉଠୁଥାଏ ହୃଦୟ ମୋହର

ସେ ଦୃଶ୍ୟ ଶୋଭାକୁ ଚାହିଁ ।

ପରାଜିତ କରି ନୀଳିମାରେ ଚାରୁ

ଶାରଦ ନଭ-ବିତାନେ

କ୍ଷେତ୍ର ଏକ ପ୍ରାନ୍ତେ ତୋଳିଥାନ୍ତି ଶିର

ବହୁ ଦୂରେ ଗିରିମାନେ ।

ଶସ୍ୟ ଭଣ୍ଡାରର ପ୍ରାଚୀର ପରାଏ

ଦୂରୁଁ ଦିଶେ ନଗଶ୍ରେଣୀ

ବହିଆସେ ସୁଲୁ ସୁଲିଆ ସମୀର

ପୁଷ୍ପସରିମଳ ଘେନି ।

ଅନିଳ ପରଶେ ଢ଼େଉ ଖେଳୁଥାଏ

ତରୁଣ ହରିତ ଶସ୍ୟେ

ସେ ଦୃଶ୍ୟ ସୁଷମା ଦର୍ଶକ ମାନସ

ଟାଣିନିଏ ନିଜ ବଶେ ।

ତରଙ୍ଗ ଠାଣିରେ ଦେଖାଏ ତାହାର

ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ଶୋଭା ପବନ

ଅବନୀରାଣୀ କି ପିନ୍ଧିଅଛି ଅବା

ସବୁଜ ପଟ୍ଟ ବସନ !

ବହି ଯାଉଅଛି ମଧ୍ୟେ କଲ୍ଲୋଳିନୀ

ଭାଙ୍ଗି କ୍ଷୁଦ୍ର ବୀଚିଦଳ

ଜନନୀ ପରାୟେ ବକ୍ଷେ ଧରି କିବା

ପବିତ୍ର ପୟଃ ଶୀତଳ ।

ପିଇବାକୁ ତାହା ବେନି ପାଶେ ଉଭା

ତା ଶସ୍ୟସନ୍ତାନକୁଳ

ନିଜ ତନୁ ପୁଷ୍ଟ କରିବା ନିମନ୍ତେ

ତୃଷ୍ଣାରେ ହେଲେ ଆକୁଳ ।

କଣ୍ଟକ-ବେଷ୍ଟିତ ପର୍ଣ୍ଣ କରବାଳ

ପ୍ରସାରି ଅସଙ୍ଖ୍ୟ କିଆ

ପ୍ରହରୀ ପରାଏ ବେନି ତୀରେ ତାର

ହୋଇଛନ୍ତି ଦମ୍ଭେ ଠିଆ ।

କ୍ଷେତ୍ରସମୂହକୁ ଦ୍ୱିଖଣ୍ଡିତ କରି

ବିସ୍ତାରିତ ଶୀର୍ଣ୍ଣ ପଥ

ପ୍ରତୀତ ସେ କିବା କେଦାର-ବଧୁର

ମସ୍ତକେ ଚାରୁ ସୀମନ୍ତ !

ଅଥବା ଅସାର ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ଶ୍ୟାମଳ

ଅଞ୍ଚଳ ସମ୍ପ୍ରସାରିତ

ତନ୍ମଧ୍ୟେ ହୋଇଛି ବିଶୁଦ୍ଧ ଜରୀର

ବିଶଦ ରେଖା ଅଙ୍କିତ ।

ଅନ୍ୟ ପ୍ରାନ୍ତେ ବନ- ବାସୀଙ୍କ ମୃଣ୍ମୟ

କୁଟୀରପନ୍ତି ଶୋଭିତ

ଶ୍ୟାମଳ ତମାଳ ଶାଳ ତାଳଦଳେ

ତନୁ କରି ଆଚ୍ଛାଦିତ ।

ତଥି ମଧ୍ୟ କାହିଁ କଦମ୍ବ ପାଦପ

ମଣ୍ଡିତ ହୋଇ କୋରକେ

ଚନ୍ଦ୍ରାତପ ଟାଣି ଦେଇଛି ସାଦରେ

ଶବରପଲ୍ଲୀ ମସ୍ତକେ ।

ତରଣୀ ଚାଳିତ ହେତୁ ନଦୀଜଳେ

ଉଠି କେତେ କ୍ଷୁଦ୍ର ଊର୍ମ୍ମି

ଲୀନ ହେଉଥାନ୍ତି ଆସି ତରୀ ପାଶେ

ଥରେ ସେ ତରୀକି ଚୁମି ।

ତାଙ୍କରି ପରାଏ ଉଠି ମୋ ହୃଦୟୁ

ଅସୀମ ଭାବଲହରୀ

ଗୋଟି ଗୋଟି ହୋଇ କ୍ରମେ ଲୀନ ହୋଇ

ଯାଆନ୍ତି ହୃଦେ ମୋହରି ।

ମନ ହୁଏ ଏହି ତଟିନୀ ବକ୍ଷରେ

କରିଥିବ ସଦା ଘର

ଗାଉଥିବି ମୋର ହୃଦୟର ଗୀତ

ତା ସଙ୍ଗେ ମିଶାଇ ସ୍ୱର ।

ନିଶ୍ଚେ ହସୁଥିଲା ଦଇବ ଅଲକ୍ଷ୍ୟେ

ବୁଝି ମୋ ମନବାରତା

ନୋହିଲେ କେମନ୍ତେ ଏଥି ଆସି ମୁହିଁ

କହୁଥାନ୍ତି ଗତ କଥା ?

ତାହାପରେ କିସ ଘଟିଲା ସୁନ୍ଦରୀ

ଶୁଣ ଏବେ ଦେଇ ମନ

କି ଘଟନା ମତେ ଟାଣିଲା ଏଠାକୁ

ଲଭିଲି ତବ ଦର୍ଶନ ।

ଏହିମତେ ଅତି- ବାହିତ ହୋଇଲା

କେତେ ଦିନ ତହିଁ ସୁଖେ

ଝଡ଼ ଦେଖି ତରୀ ବାହିଲା ନାବିକ

ସଞ୍ଜେ ତମ୍ବ ଅଭିମୁଖେ ।

ବାରୁଣୀ ଗଗନ ଅଙ୍ଗନେ ପ୍ରସାରି

ଲୋହିତ ମେଘ-ଚାଦର

ନଗ ଅନ୍ତରାଳେ ଲୁଚି ଯାଉଥିଲେ

ଅସ୍ତଗାମୀ ଦିନକର ।

ନିପତିତ ହୋଇ ନଦୀଜଳେ ସେହି

କନକ କିରଣ ଛଟା

ଦେଖାଉଣା ଥିଲା ଜଳମୟ କିବା

ତରଳ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣର ଘଟା ।

ରଜନୀ ଆଗମ ଦେଖି ଚକ୍ରବାକ

ଚକ୍ରବାକୀ ପାଶେ ଯାଇ

ଅଶ୍ରୁ ଭରି ନେତ୍ରେ ଘେନି ଆସୁଥିଲା

ବିଦାୟ ରାତ୍ରିକ ପାଇଁ ।

ବକ ଦଳେ ଦଳେ ଆହାରରୁ ଅଧେ

ପ୍ରିୟା ଲାଗି ଘେନି ମୁଖେ

ନଦୀ ବେନୀ ତଟୁ ଉଡ଼ି ଯାଉଥିଲେ

ନିଜ ନୀଡ଼ ଅଭିମୁଖେ ।

କାଆ କାଆ ରବେ ସମ୍ଭାଷଣ କରି

ନିଶାକୁ ବାୟସକୁଳ

ଦିବା ଅବସାନ ଦେଖିଣ ବସାକୁ

କରୁଥିଲେ ଅନୁକୂଳ ।

ତୀର ତରୁଗଣ ସାନ୍ଧ୍ୟ ସମୀରଣ

ଆଘାତେ ମନ୍ଦେ ଦୋହଲି

ବନ୍ଦାପନା ସାରୁ- ଥିଲେ ତଟିନୀର

ସମର୍ପି କୁସୁମାଞ୍ଜଳି ।

ଏକାଳେ ପୂରବ ଗଗନ କୋଳରୁ

ଉଇଁ ଖଣ୍ଡେ କଳା ମେଘ

କ୍ରମେ ନିଜ ତନୁ ବିସ୍ତାରି ଆକାଶେ

ଗ୍ରାସ କଲା ବେଗ ବେଗ ।

ଦ୍ୱିତୀୟାର କ୍ଷୀଣ ଶଶୀ ଗଲା ଲୁଚି

ଗାଢ଼ କୃଷ୍ଣ ଜୀମୂତରେ

ଏହିପରି ସିନା ପୁଣ୍ୟ ରେଖା ଲୀନ

ହୁଏ ପାପ କବଳରେ ।

ପେଚକ ଦେଖିଲା ଅନ୍ଧକାର ମାଡି

ଗଲାଣି ଧରଣୀ ଯାକ

ପତ୍ର ଗହଳରୁ ଆବେଗେ ପ୍ରେୟସୀ

ନାମ ଧରି ଦେଲା ଡାକ ।

ତୀର ବେଗେ ନଦୀ ବକ୍ଷେ ଗାର କାଟି

ତରୀ ଯାଉଥିଲା ଚାଲି

ତାରୀଟିଏ ତୀର ତରୁ ଅନ୍ତରାଳୁଁ

ଖେଳୁଥିଲା ଲୁଚୁକାଳୀ ।

ନଭ କୋଣେ ଥାଇ ଦେଖୁଥିଲି ତାହା

ଏକମନେ ମୁହିଁ ବସି

ହଲିଗଲା ତରୀ ଦାଢ଼େ ବସିଥିଲି

ଜଳେ ମୁଁ ପଡିଲି ଖସି ।

ପିତାମାତାଙ୍କର ହାହାକାର ଥରେ

କର୍ଣ୍ଣେ ପଶିଗଲା ଆସି

ନ ଜାଣଇଁ କେଉଁ ଦିଗେ ମୁଁ କେମନ୍ତେ

ଆସିଲି ଏଠାକୁ ଭାସ ।

ଯେଉଁ କଥା ଲାଗି ଦେଶ ଛାଡ଼ି ମାତା

ସଙ୍ଗେ ଆସିଥିଲେ ଧାଇଁ

ସେହି କଥା ପୁଣି ଅନାୟତ୍ତ ଭାବେ

ଦଇବ ଦେଲା ଘଟାଇ ।

ଯେତେବେଳେ ଜ୍ଞାନ ଲଭିଲି ଦେଖିଲି

ବସି ତୁମେ ମୋ ଶିୟରେ

ଜନନୀରୁ ବଳି ସେବା କରୁଅଛ

ସ୍ନେହପୂର୍ଣ୍ଣ ସତର୍କରେ ।

ଭାବିଲି ମୋ ପ୍ରତି କେଉଁ ଦେବୀ ରହି

କରୁଣା ଆସି ଏ ସ୍ଥାନେ

ବଞ୍ଚାଇଲେ ମୃତ ତନୁକୁ ଆଦରେ

ପୁଣି ନବଜୀବ ଦାନେ ।

ମାତ୍ର ଦେଖୁଅଛି ତାହା ପରିଣତ

ନ ହୋଇବ ପରା ସତ୍ୟେ

ତ୍ରିଦିବ ଅମରୀ ଜନପୂର୍ଣ୍ଣ ଗୃହେ

ନୁହଇ ସୁଲଭ ମର୍ତ୍ତ୍ୟେ ।

ଏ ରୂପମାଧୁରୀ ଗୁଣରାଶି ମନେ

ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ ଲଗାଉଛି ପୁଣି

କପଟ ନ କରି ଦିଅ ପରିଚୟ

ଏତିକି ମୋର ମାଗୁଣି ।

ନାରୀ ବା ପୁରୁଷ ଦୁଇଜଣଙ୍କର

ହୋଇଥିବ ସମରୁଚି

ସମଗୁଣ ସମ- ବୟସ୍କ ତହିଁକି

ମନକଥା ରହେ ଲୁଚି ?

ଉତ୍ତରିଲା ବାଳା ବୀଣାଜିଣା ସ୍ୱରେ

‘‘ଲୁଚାଇବି କିଆଁ କହ

ପିତାମାତା ଦେଶ- ରୀତି ଆପଣାର

ଦେଲା ସବୁ ପରିଚୟ ।’’

ବଖାଣିଲା ତହିଁ ଯେତେକ ତାହାର

ଅଙ୍ଗେ ନିଭାଇଲା ଦୁଃଖ

ସେ ଦେଶ ପ୍ରଥାରେ କେମନ୍ତେ ସର୍ବଦା

ହୃଦୟ ତାର ବିମୁଖ ।

କହିଲା କିଶୋର ‘‘ଶୁଣ ଗୋ ସୁନ୍ଦରି !

ତାଟକା ହେଲି ମୁଁ ଶୁଣି

ହେଲେ ବିଧି ଇଚ୍ଛା କିସ ଅଘଟନ

ନ ଘଟାଏ ସେହୁ ପୁଣି !

ଶୋଭାରେ ଅତୁଳ ପଙ୍କଜକୁ ଜାତ

କରାଏ ପଙ୍କରୁ ସେହି

ଏତେ ତରୁ ଥାଉଁ କଣ୍ଟକ ବୃକ୍ଷରେ

ଗୋଲାପ ଫୁଟାଏ ନେଇ ।

ବିଧାତା ଇଚ୍ଛାରେ ମନୋହର ଶିଖୀ

ନିବସଇ ଘୋର ବନେ

କୁରୂପ ବାୟସ ଶ୍ରୂତିକଟୁ ରାବେ

ମୁଖର କରେ ଅଙ୍ଗନେ ।

ଏ ନିଷ୍ଠୁର ଦେଶେ ଜାତ କରାଇଛି

ଅମୂଲ୍ୟ ରମଣୀମଣି

ବହିବାକୁ ହୃଦେ ତୁଷାଗ୍ନି ପରାଏ

ସଦା ବେଦନାର ଖଣି ।

କେମନ୍ତେ ଗୋ ବାଳ ! ଏ ଯନ୍ତ୍ରଣା ସହି

ଦେହେ ମନେ ନିରନ୍ତରେ

କଟାଉଛ କାଳ ସଙ୍ଗିହୀନ ଭାବେ

ଏଦି ନିଷ୍ଠୁର ବେଶରେ ?’’

ଭାଷିଲା କିଶୋରୀ ‘‘ତୁମେ ସିନା ବନ୍ଧୁ !

ଆସି ଏ ଦେଶେ ଏକାକୀ

ଶୁଣି ମୋର ଦୁଃଖ ସମବେଦନାର

ଜଳେ ପୂରାଇଲ ଆଖି ।

କହନ୍ତି କା ଆଗେ ଇଚ୍ଛିବ କିଏସେ

ମୋ ଦୁଃଖ ଶୁଣିବା ପାଇଁ ?

ଦୁଃଖୀ କଥା ମିନା ହୃଦେ ଜାତ ହୋଇ

ହୃଦୟେ ଯାଏ ମିଳାଇ !

ସୁଖୀ ଲାଗି ସଖା ଅଛନ୍ତି ବହୁତ

ଦୁଃଖୀ ପାଇଁ ସଖା ଜଣେ

ଖୋଜିଲେ କେବେହେଁ      ନ ମିଳିବ ବନ୍ଧୁ !

ଏ ସ୍ୱାର୍ଥପର ଭୁବନେ ।

ଦୁଃଖୀ ସିନା ବୁଝେ ଦୁଃଖୀର ବେଦନା

ଆବର ବୁଝିବ କିଏ

ଦରିଦ୍ରର ବ୍ୟଥା ନୃପତିନନ୍ଦନ

ଅନୁଭବେ କି ଟିକିଏ ?

ଜନମ ଲଭିଛି ଏଥି ଦୁଃଖେ ପଡି

ଭଲମନ୍ଦ ନ ବିଚାରି

ଯିବା ଅବା କାହିଁ ଚଳେ କଷ୍ଟେ ତେଣୁ

ମନକଥା ମନେ ମାରି ।

କୃପା ଥିଲେ ବନ୍ଧୁ ! ମୋର ତୁଲେ ଏଥି

କଟାଅ କିଛି ଦିବସ

ଯିବି ସଙ୍ଗେ ତବ ଦେଶ ଦେଖିବାକୁ

ବଳୁଛି ମୋର ମାନସ ।’’

କ୍ଷମା ଅନୁରୋଧେ ହେଲା ସନମତ

ହରଷରେ ଦୟାନିଧି

ଏଣେ ପିତାମାତା କାନ୍ଦିଲେ ବିକଳେ

ହରାଇ ନୟନ ନିଧି ।

(୫)

ଥିଲା ଏକାକିନୀ କ୍ଷମା, ଦୟାନିଧି

ସାଥୀ ହେଲା ଏବେ ତାର

ବ୍ରତୀ ହେଲେ ଦୁହେ କରିବା ନିମନ୍ତେ

ସେ ଦେଶ ରୁଚି ସଂସ୍କାର ।

ନିତି ଯାଇ ଦୁହେଁ ବୁଝାନ୍ତି ଜନଙ୍କୁ

‘‘ଛାଡ଼ ଏ ମନ୍ଦ ପଣକୁ

ବୃଥା ହିଂସା କରି କି ସୁଖ ଲଭୁଛ

ଆଚର ଭଲ ଗୁଣକୁ ।

ଆନ ଦେଶ ଲୋକେ ନିର୍ବିବାଦେ ରହି

କାଟୁଛନ୍ତି ସୁଖେ କାଳ

ତୁମେ କିଆଁ କରି ନିଷ୍ଠୁରାଚରଣ

ବଢାଅ ଦୁଃଖ ଜଞ୍ଜାଳ ?’’

ଆଜନ୍ମ ତେମନ୍ତ ସେ ଦେଶର ଲୋକେ

ସେ କିଆଁ ବୁଝିବେ ଭଲ

ଆପଣା ଗୁଣକୁ ଗଣ୍ଠିଧନ କରି

ଭଲକୁ ମଣିଲେ ଶଲ ।

ସେହିକ୍ଷଣି ଥୋକେ ନିଷ୍ଠୁର ନୃପଙ୍କ

ସନ୍ନିଧାନେ ବେଗେ ଯାଇ

ଜଣ ଜଣ ହୋଇ କ୍ଷମା ଗୁଣଯାକ

କହିଲେ ସବୁ ବୁଝାଇ ।

ଆଗରୁ ତ ଜାତ- କ୍ରୋଧ ହୋଇଥିଲେ

କ୍ଷମା ପ୍ରତି ନରବର

ସେ କ୍ରୋଧ-ଅନଳେ ଇନ୍ଧନ ଯୋଗାଇ-

ଦେଲା ବାକ୍ୟ ଲୋକଙ୍କର ।

ଦୟାନିଧି ନାମ- ପବନେ ଅନଳ

ଜଳିଲା ଉଚ୍ଚେ ବହନ

ତହିଁରେ କ୍ଷମାର ସଉଭାଗ୍ୟରାଶି

ବେଗେ ହୋଇଲା ଦହନ ।

ଡକାଇ କ୍ଷମାକୁ ପାଶେ ନରମଣି

ବୋଇଲେ ଅତି ଉଚ୍ଚରେ

‘‘ବିଦେଶୀ ଆଚର ବରଜିବା ପାଇଁ

କହିଥିଲି ପରା ଥରେ ।

ସେ ଦିନ କଥାକୁ ନ ଶୁଣିଲୁ ମୋର

ଥରେ ଡେରି ଦୁଇ କାନ ।

ଏବେ ପୁଣି କେଉଁ ବିଦେଶୀକି ଆଣି

ଦେଇଛୁ ମୋ ଗୃହେ ସ୍ଥାନ ?

ରହ ରହ ଆଉ ଘଡିକ ମଧ୍ୟରେ

ବୁଝୁଛି ମୁଁ ତୋର କଥା

ଏତେବେଳେ ଆସି ଦେଖିବି କିଏସେ

ରଖିବ ତୋହର ମଥା ।’’

ଖର ରୌଦ୍ରତାପେ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ଗୋଲାପ

ଯେସନେ ପଡ଼େ ଝାଉଁଳି ।

ଏ କଠୋର ବାକ୍ୟେ ତେସନେ ବାଳାର

ଶ୍ରୀମୁଖ ଗଲା ମଉଳି ।

ବିଚାରିଲା ‘‘ହିତେ ହେଲା ବିପରୀତ

ପିତା ବି ବୁଝିଲେ ତାହା

ବଞ୍ଚାଇ ବନ୍ଧୁକୁ ସହିବି ମୁଁ ସବୁ

ଥିବ ମୋର ଭାଲେ ଯାହା ।

ପିତାଙ୍କ ଆଦେଶେ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ-ପ୍ରତିମା

କୋମଳ-କୃଷ୍ଣକୁମାରୀ

ଅମ୍ଳାନ ବଦନେ ପ୍ରାଣହାରୀ ବିଷ

ପାନ କଲେ ସୁକୁମାରୀ ।

ପିତୃ ଆଦେଶରେ ଗାନ୍ଧାର ବାଳିକା

ପବିତ୍ରା ଗାନ୍ଧାରୀ ସତୀ

ଜଳାଞ୍ଜଳି ଦେଇ ଆତ୍ମସୁଖେ ଧୀରେ

ବରିଥିଲେ ଅନ୍ଧ ପତି ।

ପିତୃଆଜ୍ଞା ପାଳି ଶର୍ମିଷ୍ଠା ସୁନ୍ଦରୀ

ଦେଶର ମଙ୍ଗଳ ପାଇଁ

ଶୂକ୍ରାଚାର୍ଯ୍ୟ-କନ୍ୟା ଦେବଯାନୀଙ୍କର

ଦାସୀ ହୋଇଥିଲେ ଯାଇ ।

ଏହିପରି କେତେ ଘଟନା ତ ନିତି

ଘଟୁଅଛି ଏ ଜଗତେ

ମୁଁ କିଆଁ ହୋଇବି କାତର ଏଥିକି

ଭାଳି ଏହା ହୃଦଗତେ ।

ନୀରବରେ କ୍ଷମା ଦଣ୍ଡକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ

ହୋଇ ହୃଦୟେ ଝଟତି

ଧାଇଁ ଯାଇ ଦୟା- ନିଧିକି ସତ୍ୱରେ

କହିଲା କରି ମିନତି

‘ରଖ ବନ୍ଧୁ ମୋର ଅନୁରୋଧ ଶୀଘ୍ର

ଯାଅ ଏଥୁଁ ଏହି ବେଶେ

ପଚାରି ପଚାରି ପଥ ପରବେଶ

ହୁଅ ଯାଇ ନିଜ ଦେଶେ ।

ଆକୁଳରେ ଥିବେ ତବ ପିତା ମାତା

ଦେଖିଲେ ତବ ବଦନ

ଚିନ୍ତା ଯାଇ ତାଙ୍କ ଜୀବନତ୍ୱ ତ ଦେହେ

ପଶିବୁ ନବଜୀବନ ।

ଏତିକି ମିନତି ଯାଅ ଶୀଘ୍ର ଏଥୁଁ

ସ୍ନେହ ଯେବେ ଅଛି ମନେ

ମନେ ରଖିଥିବ ତବ କଥା କ୍ଷମା

ଭୁଲିବ ନାହିଁ ଜୀବନେ ।’’

ଦୃଢ଼ ମନେ ଦେଇ ବନ୍ଧୁକୁ ବିଦାୟ

ବାହୁଡ଼ିଲା କ୍ଷମା ଘରେ

ଏକାଳେ ତା ପାଶେ ପ୍ରବେଶିଲା ରାଜ-

ଆଦେଶେ ରାଜକିଙ୍କରେ ।

ରାଜଅନୁଜ୍ଞାରେ କ୍ଷମା ହସ୍ତ ପଦ

ଦୃଢ଼େ ବାନ୍ଧି ଅନୁଚରେ

ବହି ନେଇ ତାକୁ ଫିଙ୍ଗି ଦେଲେ ବେଗେ

ଗଭୀର ନଦୀସ୍ରୋତରେ

ତୃଣପ୍ରାୟେ କ୍ଷମା ସ୍ରୋତ ଅନୁକୂଳେ

ଯାଉଥାଏ ଭାସି ଭାସି

ବହୁଥାଏ ତାର ବେନି ଗଣ୍ଡ ଦେଇ

ଅବିଚ୍ଛନ୍ନ ଅଶ୍ରୁରାଶି ।

ଦୁଃଖିନେତ୍ରପତ୍ର- ଅନ୍ତରାଳେ ଅଶ୍ରୁ

ଥାଏ ସିନା ନିରନ୍ତରେ

ଅଳ୍ପ ଦୁଃଖେ ସୁଦ୍ଧା ଉତ୍ତରଳ ହୋଇ

ଝରି ପଡ଼େ ଝର ଝରେ ।

କାନ୍ଦିବାକୁ ପରା ଥିଲୁ ତୁ ଜନମି

କାନ୍ଦ କାନ୍ଦ ଅଭାଗିନୀ

କାନ୍ଦି କାନ୍ଦି ପାହୁ ତୋ ବିଷାଦମୟ-

ଜୀବନର ନିଶୀଥିନୀ ।

ଅତୃପ୍ତ ହୃଦୟେ କ୍ରନ୍ଦନେ କ୍ଷମାର

ଲିଭିଲା ଜୀବନ-ଦୀପ

କ୍ଷମି କ୍ଷମା ତାର ଅତ୍ୟାଚାରୀ ଜନେ

ଗଲା ବିଭୁଙ୍କୁ ସମୀପ ।

ମାତ୍ର ହୋଇଥିଲା କ୍ଷମା ହୃଦୁଁ ଯେଉଁ

ଦୀରଘ ଶ୍ୱାସ ଉନ୍ନତି

ଚାହିଁ ସେ ସେ ଦେଶେ ଘଟାଇଲା ବଡ଼

ଘଟନାଏ ଆଚମ୍ବିତ ।

କିଛି କାଳ ଅନ୍ତେ କ୍ଷମାର ଜନକ

ଲିଭିଲେ ବୃଦ୍ଧ ଅବସ୍ଥା

ଆରମ୍ଭିଲେ ତାଙ୍କ ପ୍ରତି ପ୍ରଜାମାନେ

ସେହିପରି ନିଷ୍ଠୁରତା ।

ବୃଦ୍ଧ ବୟସରେ ନ ଥିଲା ଶକତି

ହେଲା ତା ଅସହ୍ୟ ବୋଧ

ପୂର୍ବକୃତ କର୍ମ ସ୍ମୃତି ଆସି ମନେ

ଦୁଃଖ କଲା କଣ୍ଠରୋଧ ।

ସ୍ମରଣେ ଆସିଲା ଏଥିଲାଗି କ୍ଷମା

କରୁଥିଲ କେତେ ଯତ୍ନ

ମାତ୍ର ମୂଢ଼ପଣେ ବିସର୍ଜନ କଲେ

ତେମନ୍ତ ଦୁହିତାରତ୍ନ ।

କ୍ରମେ ଅନୁତାପ ଜାତ ହେଲା ମନେ

କ୍ଷମାକୁ ସଦା ସୁମରି

କ୍ଷମା ଗୁଣ ସବୁ ପ୍ରଜାଙ୍କୁ ଶିଖାଇ

ରହିଲେ ଆପେ ଆଚରି ।

କ୍ଷମା ପ୍ରଦର୍ଶିତ ପଥରେ ଚଳିଲେ

ସେ ଦେଶର ନରନାରୀ

ସେହି କାଳୁଁ ସର୍ବେ ପାଞ୍ଚି ଆପଣାକୁ

ରାଜକନ୍ୟା ହତ୍ୟାକାରୀ ।

ବିରାଜିଲା ପୂର୍ଣ୍ଣ ଶାନ୍ତି ତହିଁ ଦୁଃଖ-

ଅନ୍ଧକାର ଗଲା ଦୂରେ

ହିଂସୁକ ନିଷ୍ଠୁର ଅଧାର୍ମିକ କେହି

ରହିଲା ନାହିଁ ସେ ପୁରେ ।

ସ୍ଥାପିଲା ସେ ଦେଶେ       ସୁଖଲୋକ କ୍ଷମା

ନିଜ ପ୍ରାଣ ବିନିମୟେ

ଉଚ୍ଚ ଆଶା ପୋଷି ସେ ଦେଶବାସୀଏ

ରହିଲେ ତହିଁ ନିର୍ଭୟେ ।

ଏକମନ ହୋଇ ସେ ଦେଶ ପ୍ରଜାଏ

କ୍ଷମାର ଜନକ ତୁଲେ

କ୍ଷମାର ସ୍ମାରକ ସ୍ୱରୂପ ମନ୍ଦିର

ରଚିଲେ ସେ ନଦୀକୂଳେ ।

ନିର୍ମାଇ କ୍ଷମାର ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି

ସେ ମନ୍ଦିର ଅଭ୍ୟନ୍ତରେ

ସ୍ଥାପିଣ ଯତନେ ପୂଜିଲେ ଭକ୍ତିରେ

ନିତି ପୁଷ୍ପ ଚନ୍ଦନରେ ।

ନିଶୀଥ ସମୟେ ନିତି ସେ ମନ୍ଦିରୁ

ଶୁଭଇ ଦଇବ ବାଣୀ

‘‘ତେଜ ଅହମିକା କ୍ଷମା, ଦୟା, ମୈତ୍ରୀ

ଆଚର ସଦା ହେ ପ୍ରାଣି !

•••

ସୁଖ ସନ୍ଧାନ